بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
فشار چشم چیست؟
فشار چشم که اصطلاح پزشکی آن Intraocular pressure است، به فشار مایع درون چشم گفته میشود. چشم ها با مایع پر شده اند. مایع درون چشم یک فشار طبیعی دارد که برای سلامت چشم و بینایی مهم است. مایعی به نام آبگینه چشم (زجاجیه و ویتریوس هیومر vitreous humor نیز به آن میگویند) مایع ژله مانند و شفاف است که پشت چشم جای دارد و مایعی به نام آکیوئس هیومر (aqueous humor) یا زلالیه جلوی چشمها (فضای میان قرنیه و عنبیه یا رنگینه) را پر میکند. زلالیه که جلوی چشم است رقیق تر و آبکی تر از آبگینه (زجاجیه) که پشت چشم جای دارد می باشد.
بدن فشار مایع چشم را به صورت خودکار تنظیم میکند. هنگامی که چشمها، زلالیه می سازند، به همین اندازه هم زلالیه کهنه چشم از چشم رانده میشود. مایع کهنه از گوشه زهکشی چشم (جایی که عنبیه به سفیدی چشم میرسد) بیرون میریزد.
بالا بودن فشار چشم را پرفشاری چشم (ocular hypertension) میگویند و اگر درمان نشود بر بخشهای درون چشمها فشار آورده و میتواند به عصب بینایی آسیب بزند.
پرفشاری چشم اگر درمان نشود میتواند به آب سیاه (گلوکوم) و از دست دادن بینایی برای همیشه، بینجامد.
شکل- در تصویر بالا بالا بودن فشار مایع درونچشم به عصب بینایی که در پشت چشم جای دارد، آسیب رسانده است.
فشار درون چشم چگونه گرفته می شود؟
متخصص چشم، فشار درون چشم را هنگام معاینه، اندازه میگیرد. فشار چشم مقدار فشار یا نیروی درون چشمهاست که متخصص با آزمایشی به نام تونومتری (tonometry ) آن را اندازه میگیرد.
در تونومتری، فشار با مسطح کردن قرنیه، اندازه گیری میشود. قرنیه به بخش شفاف جلوی چشم گفته میشود. هر چه فشار بیشتری برای مسطح کردن قرنیه نیاز باشد، فشار چشم شما بالاتر است.
رایج ترین گونه تونومتری، تونومتری بدون تماس یا فوتی ( air puff) است. این دستگاه تونومتری، کمی هوا را به چشمهای شما فوت میکند و اندازه میگیرد قرنیه چقدر تکان میخورد.
همچنین متخصص چشم ممکن است پر فشاری را با بی حس کردن چشمها با قطره و سپس فشار دادن ابزار ویژه ای به قرنیه، بسنجد.
بیشتر بخوانید: انواع عمل ها برای از بین بردن عیوب چشم کدامند؟
فشار چشم نرمال چقدر باید باشد؟
اندازه گیری فشار چشم بر حسب میلیمتر جیوه است. ممکن است در برگه آزمایش آن را اینگونه ببینید: mmHg . حرف Hg نماد شیمیایی جیوه است. با همین واحد اندازه گیری، فشار خون نیز بیان میشود.
فشار چشم نرمال میان ۱۰ تا ۲۰ میلیمتر جیوه است.
چه عواملی باعث بالا رفتن فشار چشم میشوند؟
معمولا بدن خود میتواند فشار چشم را تنظیم کند ولی برخی تغییرات درون چشم زودتر از توانایی بدن در تنظیم فشار، تاثیر میگذارند. برای نمونه:
- هنگامی که چشمها بیش از اندازه زلالیه میسازند
- هنگامی که گوشه زهکشی چشم بسته شده و نمیگذارد مایع زلالیه از چشم بیرون برود
- آسیبهای چشم
- عوارض جانبی برخی داروها به ویژه داروهای کورتون (کورتیکواستروئیدها)
بیشتر بخوانید: انواع علت چشم درد و راه درمان آنها
کسانی که فشار چشمشان بالاست، بیشتر در خطر آب سیاه یا گلوکوم قرار دارند. از این رو باید چشم گهگاهی معاینه و فشار آن اندازه گیری شود.
علائم فشار چشم بالا در بزرگسالان
در پاسخ به این پرسش که چشم با فشار بالا چگونه احساس میشود و از کجا بفهمیم فشار چشممان بالاست، باید بگوییم شوربختانه این وضعیت معمولا هیچ نشانه ای ندارد و احساس خاصی ایجاد نمیکند. شما از بالا بودن فشار چشمتان آگاه نمیشوید مگر این که متخصص چشم هنگام معاینه به آن پی ببرد.
بدون بررسی و اندازه گیری فشار چشم معمولا راهی برای احساس کردن فشار چشم بالا وجود ندارد. در واقع تنها زمانی چشم با فشار بالا علائم ایجاد میکند که دیگر به عصب بینایی آسیب رسانده است و بر بینایی اثر گذاشته است. این پیامد پرفشاری چشم ماندگار است. از این روست که گفته میشود مرتبا باید برای معاینه چشم و اندازه گیری فشار چشم پیش پزشک بروید.
راه های درمان
اینکه چه درمانی برای شما در پیش گرفته شود بستگی به این دارد که فشار چشمتان چقدر بالاست و چه چیزی باعث آن شده است. برخی درمانهای پرفشاری چشم اینها هستند:
- دارو (معمولا قطره چشم) که ساخت مایع چشم را کاهش میدهد و زهکشی مایع چشم را نیز افزایش میدهد
- درمان لیزری برای پاکسازی و باز کردن سوراخ زهکشی چشم
- عمل جراحی کاهش فشار چشم
بیشتر بخوانید: لیست بهترین بیمارستان های معروف چشم
در چه صورت باید نزد پزشک بروم؟
آکادمی چشم پزشکی آمریکا (American Academy of Ophthalmology) پیشنهاد میکند کسانی که هیچ نشانه یا فاکتور خطر بیماری چشمی ندارند از سن ۴۰ سالگی معاینه چشم را باید آغاز کنند. اگر یک یا چند عامل زمینه ساز آب سیاه را داشته باشید باید معاینه جامع چشم را از ۳۵ سالگی هر یک یا دو سال یک بار انجام بدهید.
همین که یکی از نشانه های زیر را دیدید، باید هر چه زودتر پیش پزشک چشم بروید:
- تغییر در بینایی
- درد چشم
- سردردهای شدید
اگر ناگهان بینایی خود را از دست داده اید یا کم شده است یا اگر جرقه یا روشنایی چشمک زن یا مگس پران میبینید، به اورژانس بروید.
آیا فشار خون بالا و فشار چشم بالا به هم ربط دارند؟
فشار خون بالا و فشار چشم بالا ارتباطی با هم ندارند و ممکن است هر دو را همزمان داشته باشید و یا این که تنها یکی از این وضعیتها را دچار باشید. هیچکدام از این دو بیماری، دیگری را به دنبال ندارد. ولی باید بدانید کسانی که فشار خون بالا دارند بیشتر دچار پرفشاری چشم میشوند. از این رو اگر فشار خونتان بالاست، برای معاینه چشم پیش پزشک بروید.
بیشتر بخوانید: انواع بیماری های چشم
همچنین باید بدانید فشار خون بالا درست است که بر فشار خون چشم تاثیری ندارد ولی بر بینایی میتواند تاثیر بگذارد.
آیافشار خون بالا بر بینایی تاثیر میگذارد؟
فشار خون میتواند پیامدهایی برای بینایی هم داشته باشد. اگر فشار بسیار بالا یا پایین باشد، عصب بینایی ممکن است نتواند خون تازه به دست بیاورد تا درست کار کند. اگر مشکلات فشار خون درمان نشود میتواند آسیب دیدگی عصب بینایی را به دنبال داشته باشد.
راههای پیشگیری
بهترین راه پیشگیری، غربالگری منظم است. اگر فشار چشم زود شناسایی شود به سادگی درمان شده و جلوی پیشروی آن و از دست دادن بینایی گرفته میشود. اگر ۴۰ سال یا بیشتر سن دارید باید معاینه های سالانه چشم را آغاز کنید.
فشار چشم پایین چیست؟
فشار چشم پایین به فشار پایینتر از ۸ میلیمتر جیوه در مایع چشمها گفته میشود. روی هم رفته چشمها با فشار پایین هم میتوانند ببینند ولی خطر تاری دید در فشار زیر ۶ میلیمتر جیوه افزایش می یابد. مسئله اصلی در فشار چشم پایین، علتی است که باعث آن شده است.
بیشتر بخوانید: راه های درمان آب سیاه چشم
همچنین اندازه آن میان ۱۰ تا ۲۰ و حتی کمتر از ۱۰ را هم میتواند تاب بیاورد ولی این همانند این است که با توپ کم باد بازی کنید. برای برخی افراد فشار پایین چشم دردسری درست نمیکند ولی برای برخی دیگر ممکن است بینایی اذیت شود.
فشار چشم بالا چقدر شایع است؟
آمار دقیقی از فشار چشم بالا در دسترس نیست ولی آب سیاه که در پی فشار چشم بالا که درمان نشده رخ میدهد هم اکنون حدود ۸۰ میلیون نفر در سرتاسر دنیا را درگیر کرده است.
جالب است بدانید حدود نیمی از کسانی که دچار آب سیاه شده اند خودشان نمیدانند تا زمانی که بیماری پیشرفت میکند.
براورد میشود در سال ۲۰۱۰، ۸.۴ میلیون نفر در سرتاسر دنیا دچار نابینایی آب سیاه زاویه باز شده اند و برآورد میشود در سال ۲۰۴۰، در اثر این بیماری ۲۲ میلیون نابینا در دنیا داشته باشیم.
