بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
مسمومیت الکلی، موضوعی جدی و حیاتی در علم پزشکی است که نتیجه مصرف زیاد و نادرست الکل اتفاق می افتد. این پدیده به طور مرتب در سراسر جوامع به خصوص در ایران به وجود می آید و با خطرات جدی برای سلامتی فرد همراه است. مسمومیت الکلی می تواند از خفیف تا شدید بوده و حتی ممکن است منجر به مرگ شود.
| موارد | توضیحات |
| انواع مسمومیت های الکلی |
|
| علائم مسمومیت با الکل چیست |
|
| علت های مسمومیت الکلی |
|
| عوارض مسمومیت الکلی |
|
| راه های پیشگیری |
|
در این مقاله، به بررسی علل، علائم و نشانه ها، تشخیص و روش های درمان مسمومیت الکلی پرداخته می شود. هدف این مقاله آگاهی بخشی به جامعه و افزایش آگاهی افراد از خطرات مصرف الکل نادرست است؛ امیدواریم که خوانندگان از اطلاعات مفید و موثق آن بهره مند شوند و به ایجاد فضایی ایمن و سالم برای خود و اطرافیانشان کمک کنند.
مسمومیت با الکل یا مسمومیت الکلی چیست؟
مسمومیت الکلی (Alcohol poisoning) به وضعیتی اطلاق می شود که ناشی از مصرف بیش از حد و نادرست الکل می باشد. این وضعیت به دلیل افزایش غلظت الکل در خون می تواند وضعیت خطرناکی برای سلامتی افراد ایجاد کند. مصرف زیاد و سریع الکل موجب اثرات مسمومیتی در سیستم عصبی، قلب و عروق و دستگاه گوارش می شود که می تواند منجر به علائم و نشانه های جدی و حتی خطرناک شود.
علائم آن شامل تهوع و استفراغ، کاهش هوشیاری، تعداد تنفسات کمتر از حد معمول، پوست کشیده شده و خشک، تپش قلب سریع، افت فشار خون، اختلالات رفتاری و کنترل عاطفی، کاهش توانایی حرکتی و عضلانی، و عدم تعادل می باشند. در موارد شدیدتر ممکن است بی اختیاری عضلانی، خواب آلودگی یا بی هوشی، کاهش دمای بدن، و حتی ورود به کما رخ دهد، این حالت یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به مراجعه به پزشک یا مراکز درمانی فوری دارد. در صورت مشاهده هر گونه علامت یا نشانه مشکوک پس از مصرف الکل، به هیچ وقت تاخیر نکنید و به سرعت به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنید تا مراقبت های پزشکی لازم ارائه شود و وضعیت سلامتی شما کنترل شود.
انواع مسمومیت های الکلی
مسمومیت های الکلی می توانند به دلیل مصرف زیاد الکل و یا مصرف نوع های دیگری از الکل ها رخ دهند. در ادامه، به برخی از انواع مسمومیت های الکلی اشاره می کنیم:
- مسمومیت الکل اتیلیک (مصرف زیاد مشروبات الکلی): بیشتر به دلیل مصرف زیاد و نادرست شراب و نوشیدنی های الکلی می باشد. این نوع مسمومیت معمولا ناشی از مصرف بیش از حد الکل در مدت زمان کوتاه است.
- مسمومیت متانول: متانول یک نوع دیگر از الکل است که به الکل صنعتی یا الکل چوب معروف است و در برخی مواد شیمیایی وجود دارد. مصرف متانول به طور تصادفی یا عمدی می تواند منجر به مسمومیت شدید و حتی مرگ شود. مسمومیت متانول از مسمومیت اتیلیک قابل تشخیص مستقل نمی باشد و ممکن است تجزیه و تحلیل تخصصی از طریق آزمایشات خون مورد نیاز باشد.
- مسمومیت با متیلنوت: متیلنوت، اغلب به عنوان یک ماده تنظیم شده در برخی از محلول ها و تمیز کننده ها به کار می رود. این ماده به صورت مایع بی رنگ و بدون بو است و به دلیل شباهت ساختاری به اتانول (الکل معمولی که در نوشیدنی ها مصرف می شود)، می تواند به عنوان یک جایگزین ارزان تر برای اتانول در برخی محصولات به کار گرفته شود. با این حال، متیلنوت بسیار سمی است و مصرف آن به طور غیرمسئولانه و نادرست می تواند مسمومیت و آسیب های جدی به بدن انسان ایجاد کند.
- مسمومیت با اتانول اشرافی: این نوع مسمومیت ممکن است به دلیل نوشیدن الکل های صنعتی و محصولات غیرمجاز دیگر باشد که بدون کنترل به بازار عرضه می شوند.
- مسمومیت با نوشابه های الکلی خودساز: بعضی از افراد می توانند نوشابه های الکلی را خودساز کنند که ممکن است حاوی غلظت های بسیار بالای الکل باشند که باعث مسمومیت شوند.
همواره توصیه می شود که از مصرف مسئولانه و معقول الکل پیروی کرده و از مصرف محصولات الکلی ناشناخته خودداری کنید تا از خطرات مسمومیت الکلی جلوگیری کنید.
علائم مسمومیت با الکل چیست؟
مسمومیت با الکل، یک وضعیت خطرناک و جدی است که ممکن است با مصرف زیاد و نادرست الکل اتفاق بیفتد. علائم آن ممکن است بستگی به میزان مصرف الکل، نوع محصول الکلی (مثل نوشابه های الکلی، شراب، و کوکتل ها) و حساسیت هر فرد داشته باشد. در زیر برخی از علائم شایع مسمومیت با الکل آورده شده است:
- احساس ضعیفی و خستگی شدید
- حالت تهوع و استفراغ بیش از حد
- تاری دید و اختلال در حرکت چشم ها (علائم مصمومیت با متانول)
- اختلالات تنفسی و تنفس به طور غیرمعمول سریع یا کند
- تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم
- کاهش یا افت فشار خون
- احساس بی اختیاری عضلانی
- عدم تعادل و عدم توانایی در راه رفتن
- اختلال در ذهن و کنترل عاطفی
- نارسایی کلیوی (علائم مصمومیت با متانول)
- گشاد شدن مردمک چشم (علائم مصمومیت با متانول)
- رنگ پریدگی یا آبی شدن پوست
- بی هوش شدن و عدم توانایی در بیدار شدن
- تشنج (علائم مصمومیت با متانول)
- کما و حتی مرگ (علائم مصمومیت با متانول)
در صورت تجربه هر یک یا تعدادی از این علائم، فورا به مرکز بهداشتی و درمانی یا اورژانس در نزدیک ترین بیمارستان مراجعه کنید.
علت های مسمومیت الکلی
مسمومیت الکلی ممکن است به دلیل مصرف زیاد و نادرست الکل رخ دهد. علل مسمومیت الکلی عبارتند از:
- مصرف زیاد الکل در مدت زمان کوتاه: مصرف بیش از حد الکل در یک مدت زمان کوتاه می تواند باعث مسمومیت الکلی شود. مثلا با مصرف سریع الکل تاخیر در اثر الکل بر روی مغز و سیستم عصبی اتفاق می افتد و باعث می شود که فرد به طور ناخودآگاه بیشتر الکل مصرف کند که منجر به مسمومیت می شود.
- مصرف الکل با معده خالی: مصرف الکل با معده خالی موجب افزایش سریع غلظت الکل در خون می شود، که باعث ایجاد علائم مسمومیتی می شود.
- مصرف الکل های تقلبی: در مشروبات الکلی دست ساز گاها به جای اتانول از متانول استفاده می شود که حتی مقدار کم آن نیز می تواند منجر به آسیب های جدی برای شخص مصرف کننده شود.
- مصرف الکل با داروهای مشخص: مصرف الکل همزمان با برخی داروها، مانند ضد اضطراب ها، مسکن ها، ضدافسردگی ها و آنتی هیستامین ها، ممکن است باعث افزایش عوارض مسمومیت الکلی شود.
- مصرف الکل در حالت های خاص: مثلا در صورتی که فرد کمبودی از نظر غذا خوردن داشته باشد یا از نظر بیماری های کبدی، کلیه ای یا قلبی مشکلات داشته باشد، حساسیت به الکل افزایش می یابد و خطر مسمومیت الکلی بیشتر می شود.
- مصرف الکل در دوران بارداری: مصرف الکل در دوران بارداری می تواند به انواع مشکلات در جنین، اختلالات نورولوژیک و ناتوانی های مختلف در نوزاد منجر شود.
- مصرف الکل در سنین کودکی: مصرف الکل در کودکان و نوجوانان به دلیل ایجاد اختلالات عصبی می تواند با مسمومیت الکلی برای آنها همراه باشد.
مصرف چه میزان از الکل خطرناک است؟
مصرف هر مقدار الکل به عنوان یک ماده مسموم کننده و خطرناک محسوب می شود، اما اثرات آن بستگی به مقدار مصرف شده و تحمل هر فرد به الکل دارد. مقادیر مصرف الکل بیشتر باعث افزایش خطرات مرتبط با سلامتی می شوند. همچنین، مواردی نظیر وزن، سن، جنسیت و وضعیت سلامتی هر فرد نیز می توانند تاثیرگذار باشند.
با توجه به مقدار الکل مختلف در نوشیدنی ها و محصولات الکلی، استانداردهایی برای مصرف مسئولانه و مقدار مجاز الکل وجود دارد. برای ارزیابی خطرات مصرف الکل، معمولا واحد استانداردی به نام “واحد الکل” (Alcohol Unit) مورد استفاده قرار می گیرد. یک واحد الکل تقریبا معادل ۱۰ میلی لیتر الکل خالص می باشد که در برخی کشورها به معادل ۸ گرم الکل اشاره می کند.
مصرف مسئولانه و مقدار مجاز الکل به عنوان یک راهنما عمومی در برخی کشورها به صورت زیر تعریف می شود:
– برای زنان: حداکثر ۲-۳ واحد الکل در روز
– برای مردان: حداکثر ۳-۴ واحد الکل در روز
اگر مصرف الکل شما بیشتر از این مقادیر است، احتمالا مصرف غیرمسئولانه و خطرناکی دارید که ممکن است منجر به مشکلات سلامتی مختلف شود. همچنین، در دوران بارداری و شرایط خاصی نظیر مشکلات کبدی یا عصبی، مصرف هر مقدار الکلی ممنوع است. توصیه می شود همواره از مصرف مسئولانه الکل پیروی کنید و رعایت مقادیر مجاز آن برای کاهش خطرات مرتبط با مصرف نادرست و زیاد الکل انجام دهید.
عوامل خطر مسمومیت الکلی
به طور کلی، عوامل خطر درباره ی مسمومیت الکلی عبارتند از:
- جثه و وزن فرد: افرادی با وزن بدن بیشتر ممکن است نیاز به مصرف مقدار بیشتری از الکل داشته باشند تا به تاثیر مطلوب برسند، که این امر می تواند باعث افزایش خطر مسمومیت شود.
- سلامتی کلی فرد: وضعیت سلامتی فرد می تواند نقشی در تحمل بدن به الکل و عوارض آن ایفا کند. افرادی که بیماری های مزمن، اختلالات کبدی، معده ای، عصبی و دیگر مشکلات سلامتی را دارند ممکن است نسبت به خطر مسمومیت الکلی حساس تر باشند.
- غذاهای خورده شده: برخی از غذا هایی که قبل از خوردن الکل یا حین خوردن آن خورده می شوند ممکن است باعث تداخل در الکل شوند.
- ترکیب الکل با داروها: مصرف همزمان الکل با برخی داروها می تواند تاثیرات آنها را افزایش دهد و خطر مسمومیت الکلی را افزایش دهد. برخی داروها، مانند ضد اضطراب ها، آنتی هیستامین ها و ضدافسردگی ها که مصرف همزمان با الکل ممکن است خطرات جدی ایجاد کنند.
- درصد الکل موجود در نوشیدنی های الکلی: نوشیدنی های الکلی با غلظت بالای الکل می توانند باعث افزایش خطر مسمومیت شوند. مثلا نوشابه ها و آبمیوه های الکلی با غلظت بالای الکل ممکن است خطرناک باشند.
- میزان و سرعت مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل یا مصرف سریع تر از حد معمول می تواند باعث افزایش غلظت الکل در خون شود و به سرعت باعث مسمومیت گردد.
- سطح تحمل فرد: تحمل هر فرد به الکل می تواند متفاوت باشد. برخی افراد ممکن است به دلیل تحمل بیشتر به الکل، در مقدار بیشتری بتوانند مصرف کنند بدون این که به مسمومیت برسند. اما این تحمل نیز می تواند به مصرف زیاد و خطرناک الکل منجر شود.
عوارض مسمومیت الکلی
مسمومیت الکلی عوارض جدی و حتی مرگباری را به همراه دارد. عوارض مسمومیت الکلی می توانند به صورت زیر باشند:
- خفگی: الکل ممکن است باعث استفراغ شود و اگر فرد در حالت بیهوشی به صورت ناخودآگاه استفراغ کند، می تواند به خفگی و خطر اختناق منجر شود.
- توقف تنفس: اگر فرد استفراغ را به درون ریه ها ببرد، می تواند تنفس را قطع یا مختل کند و باعث مرگ شود.
- کم آبی: استفراغ ممکن است باعث کم آبی شدید بدن شود و باعث کاهش فشار خون و ضربان قلب شود.
- تشنج: سطح قند خون ممکن است به حدی پایین بیاید که باعث تشنج شود.
- کاهش دمای بدن: دمای بدن فرد ممکن است به حدی پایین بیاید که باعث ایست قلبی شود.
- ضربان قلب نامنظم: می تواند باعث ضربان قلب نامنظم و یا حتی منجر به ایست قلبی شود.
- آسیب مغزی: زیاده روی در مصرف الکل ممکن است آسیب جبران ناپذیری به مغز فرد وارد کند.
- کوری ناشی از مسمومیت متانولی: مصرف متانول (الکل چند کربنی) به عنوان جایگزین الکل اتیلیک ممکن است آسیب های جدی به بدن وارد کند و باعث کوری ناشی از آسیب عصب بینایی شود.
- مرگ: مسمومیت الکلی حتی می تواند به مرگ منتهی شود.
بیشتر مطالعه کنید: مسمومیت خانگی چگونه پدید می آید؟
راه های تشخیص
برای تشخیص مسمومیت با الکل و بررسی وضعیت بیمار، پزشک ممکن است از آزمایش های مختلف استفاده کند. این آزمایش ها به تشخیص دقیق تر و تعیین میزان الکل موجود در بدن کمک می کنند. برخی از آزمایش های معمول برای تشخیص مسمومیت با الکل عبارتند از:
- آزمایش الکترولیت ها: بررسی سطح الکترولیت ها مانند سدیم، پتاسیم و کلرید در خون، که می تواند تغییراتی را نشان دهد که به مسمومیت با الکل مرتبط باشد.
- آزمایش های کبدی: اندازه گیری سطح آنزیم های کبدی مانند آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، که ممکن است در صورت مسمومیت با الکل افزایش یابند.
- آزمایش گاز خون: بررسی سطح اکسیژن و کربن دی اکسید در خون، که می تواند نشان دهند که میزان الکل در بدن چقدر است.
- آزمایش خون و ادرار: این آزمایش ها می توانند به تشخیص مسمومیت با الکل کمک کنند و میزان الکل موجود در بدن را نشان دهند.
پزشک با استفاده از نتایج این آزمایش ها و ترکیب آنها با بررسی علائم بالینی و تاریخچه بیمار، می تواند تشخیص دقیق تری داشته باشد و درمان مناسب را تعیین کند. همچنین، در صورت نیاز به مراقبت های اورژانسی، اقدام به درمان فوری انجام خواهد شد.
راه های پیشگیری
برای پیشگیری از مسمومیت با الکل، می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مصرف مسئولانه الکل: اگر مصرف الکل جزء عادات شما است، به میزان مسئولانه و معقول مصرف کنید و از زیاده روی خودداری کنید.
- نگهداری ایمن الکل: الکل را در جایی نگهداری کنید که کودکان و حیوانات خانگی به آن دسترسی نداشته باشند.
- عدم مصرف الکل با معده خالی: همانطور که اشاره شد معده خالی باعث افزایش گیرایی الکل خواهد شد لذا از مصرف آن با معده خالی خودداری کنید.
- عدم ترکیب الکل با داروها: همواره از مصرف همزمان الکل با داروها خودداری کنید، مگر این که پزشک شما اجازه داده باشد.
- توجه به نوشیدنی ها و محصولات شیمیایی: هنگام خرید نوشیدنی ها یا محصولات شیمیایی، به نام و برچسب محصول دقت کنید تا اطمینان حاصل کنید که حاوی الکل نمی باشند و در صورت حاوی بودن الکل حتما آن را نسب به الکل خوراکی متمایز کنید و در جای امن قرار دهید.
- عدم مصرف متانول: مصرف متانول (الکل چند کربنی) به عنوان جایگزین الکل اتیلیک خطرناک است و باید از مصرف آن به هر شکلی خودداری کنید.
- اطلاع به دیگران: افراد اطراف را نیز آگاه کنید تا در صورت مصرف زیاد الکل حواسشان به شما باشد.
بیشتر مطالعه کنید: درمان خانگی مسمومیت غذایی چگونه است؟
راه های درمان
درمان مسمومیت با الکل بستگی به شدت مسمومیت، نوع مصرف الکل و وضعیت بالینی بیمار دارد. در موارد معتدل تر، می توان با مراقبت های حمایتی و تسکینی، بیمار را تحت نظارت قرار داد و بهبودی او را تسریع کرد. این مراقبت ها ممکن است شامل مصرف مایعات برای جلوگیری از کم آبی بدن، مصرف ویتامین ها و گلوکز برای تقویت بدن و جلوگیری از عوارض جدی و نظارت دقیق بر تنفس و علائم بیمار باشد.
در موارد شدید تر که ممکن است عوارض جدی تری مثل تشنج، خفگی، یا اختلالات قلبی ایجاد شده باشد، ممکن است نیاز به مراقبت های پیشرفته تر و بستری شدن بیمار در بخش مراقبت های ویژه یا بخش اورژانس داشته باشد. در این موارد، تجویز اکسیژن درمانی و استفاده از سرم برای جلوگیری از کم آبی بدن معمولا انجام می شود.
درمان خانگی مسمومیت الکلی چگونه است؟
درمان خانگی مسمومیت با الکل و متانول وجود ندارد. اگر فرد مشکوک به مسمومیت با الکل است، باید بلافاصله به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کند و تحت نظر متخصصان درمانی قرار گیرد. درمان مسمومیت با الکل باید توسط پزشکان و نیروهای پزشکی و متخصص صورت بگیرد تا عوارض جدی از جمله خطرات تنفسی و قلبی عروقی جلوگیری شود. همچنین، استفاده از درمان های خانگی ممکن است وضعیت بیمار را بدتر کند و به جای کمک کردن، آسیب های بیشتری به او وارد آورد. بنابراین، بهترین راه درمان مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی است.
باورهای نادرست درباره ی مسمومیت الکلی چیست؟
برخی افراد ممکن است با انجام کارهای نادرست و اشتباه در هنگام مسمومیت با الکل، مشکلات بیشتری را به وجود بیاورند. اطمینان از سلامتی فرد مسموم و انجام اقدامات مناسب بهتر است که به دست پزشکان و کادر درمانی حرفه ای باشد. برخی از باورهای نادرست که بهتر است از آنها پرهیز کرد عبارتند از:
- خواب طولانی: ممکن است فرد خواب آلوده شود؛ اما خواب طولانی، مشکلات بیشتری را ایجاد کند.
- قهوه سیاه یا کافئین: مصرف قهوه یا کافئین نمی تواند اثرات مسمومیت الکل را به طور کامل خنثی کند.
- دوش سرد: استفاده از دوش سرد یا زیر آب سرد توسط فرد مسموم ممکن است باعث شوک ناشی از سرما شود و بیشتر نیاز به نظارت و مراقبت دارد.
- پیاده روی: پیاده روی و حرکت ممکن است برای فرد مسموم دشوار و خطرناک باشد، زیرا اثرات الکل ممکن است توانمندی های حرکتی و تعادل را تحت تاثیر قرار دهد.
اقدام درمانی اولیه برای بیمار
اقدامات درمانی اولیه شامل موارد زیر می باشد:
- فراخوانی کمک اورژانسی
- حفظ هوشیاری و نظارت بر وضعیت بیمار
- تشخیص سریع
- جلوگیری از استفراغ
- اطلاع رسانی وضعیت به پزشک
(توصیه می شود بیمار بلافاصله به مراکز بهداشتی و درمانی یا بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کند.)
بیمار با مسمومیت متانول چه علائمی دارد؟
علایم مسمومیت متانول شامل:
- تهوع و استفراغ
- سردرد شدید
- تاری دید
- عصبی تنی
- کاهش آگاهی و هوشیاری
- در صورت مسمومیت شدید، می تواند منجر به کاهش تنفس، کم آبی بدن و حتی کما شود.
مسمومیت با الکل چقدر طول می کشد؟
مدت زمان آن بستگی به میزان مصرف الکل و نوع الکل مصرفی دارد. علائم آن معمولا در عرض چند ساعت تا چند روز ظاهر می شوند و می تواند بر اساس شدت مصرف الکل، مدت زمان تاثیرگذاری را مشخص کند.
