میزان تولید هورمون در دوره ی یائسگی کاهش می یابد که این امر موجب اختلالات و بیماری های زیادی در بدن زنان می شود، یکی از راه های جلوگیری از بروز این اتفاقات هورمون درمانی یا HRT می باشد. در این مقاله انواع روش های این نوع درمان و همچنین مزایا و معایب آن جهت مطاله قرار دارد.
هورمون درمانی (HRT)
مفهوم درمان جایگزینی هورمونی (HRT) به طور عام به معنی جایگزین کردن کمبودهای هورمونی زنان است.
نحوه تاثیر HRT بر سلامتی زنان برای مدت های مدیدی به صورت یک معما باقی مانده بود. پاسخگویی به این سوال همیشه مشکل بوده است و این به دلیل کمبود اطلاعات موثق در مورد استفاده از درمان جایگزینی هورمونی یا HRT و اثرات ناشی از آن مانند بیماری های قلبی عروقی می باشد. در طول چند سال گذشته کاهش چشمگیری در زمینه تجویز HRT برای بیماران، در سراسر جهان مشاهده شده است. برای زنانی که به دوره یائسگی می رسند، مشکل اصلی تصمیم گیری در مورد استفاده و یا عدم استفاده از HRT یا درمان جایگزینی هورمونی می باشد. مبنای شواهد بالینی HRT به سرعت در حال تغییر است.
هورمون درمانی چه زمانی باید شروع شود؟
قبل از یائسگی: اگر یائسگی علامت دار باشد می توان این درمان را شروع کرد ولی همزمان سازی آن با سیکل های موجود پریود مشکل می باشد.
بعد از یائسگی: برای فواید پیشگیرانه جهت حفظ سلامتی فرد یا درمانی برای کنترل علائم یائسگی.
مزایای هورمون درمانی
هورمون درمانی باعث تسکین علائم مرتبط با یائسگی، مثل گرگرفتگی و تعریق، علائم خشکی واژن و علائم ادراری می شود.
۱. کاهش گرگرفتگی:
هورمون درمانی در درمان علائم گرگرفتگی و تعریق بسیار موثرتر از درمان دارویی است. با استفاده از HRT کاهش چشمگیری در تعداد گرگرفتگی های هفتگی نسبت به استفاده از دارو مشاهده شد. شدت علائم بیماری نیز به طور قابل ملاحظه ای در مقایسه با درمان دارویی کاهش می یابد. زنانی که به طور تصادفی انتخاب شده بودند و قبلا درمان دارویی را تجربه کرده بودند با استفاده از هورمون درمانی جایگزین کاهش در میزان گرگرفتگی داشته اند.
۲. کاهش علائم بیماری های ادراری تناسلی:
زنان میانسال ممکن است به دلیل ناکافی بودن نرمی واژن و یا کاهش پذیرش و تمایل جنسی مقاربت دردناک داشته باشند. خشک بودن واژن، اولین علامت آتروفی ادراری – تناسلی است. استروژن موثرترین دارو در کاهش علائم بیماری های ادراری تناسلی است، استروژن واژینال با مقدار پایین موثرترین دارو برای بهبود علائم است.
برای اطلاعات بیشتر: انواع عفونت واژن و روش های درمان آن
۳. محافظت از استخوان ها:
در هورمون درمانی جایگزین یا HRT، زنان یک تغییر چشمگیر در تراکم توده استخوان (BMD) را تجربه می کنند. در همه مطالعات انجام شده، به نظر می رسد ستون فقرات حساس ترین قسمت نسبت به استروژن باشد و بعد از آن انتهای ساعد است. مفصل ران کمترین حساسیت را دارد جایگزینی هورمون استروژن در زنان بالای ۶۵ سال منجر به یک سوم کاهش شکستگی ها، غیر از استخوان های مهره می شود.
خطر شکستگی های استخوان های مهره با مصرف هورمون استروژن پروژسترون جایگزین در زنان مشابه با خطر شکستگی مفصل کاهش میابد.
۴. کاهش سرطان کولو رکتال (روده بزرگ و رکتوم):
مطالعات نشان داده اند زنانی که از هورمون درمانی جایگزین (HRT) استفاده کرده اند نسبت به سرطان کولون و رکتال کمتر در معرض خطر می باشند. تاثیر تیبولون و استروژن به تنهایی در پیشرفت سرطان کولورکتال ناشناخته است.
۵. جلوگیری از یائسگی زودرس:
زنانی که یائسگی زودرس را تجربه می کنند می توانند از HRT برای کاهش علائم بیماری های مرتبط با یائسگی زودرس و پیشگیری از پوکی استخوان تا قبل از سن طبیعی یائسگی یعنی پنجاه سال استفاده کنند، بعد از این سن ادامه درمان بایستی مورد بازنگری و بررسی مجدد قرار گیرد.
برای اطلاعات بیشتر: نشانه های یائسگی در زنان
عوارض هورمون درمانی
۱. افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان:
هم آزمایشات تصادفی و هم مشاهده ای افزایش تشخیص خطر بروز سرطان پستان را به علت استفاده از HRT ترکیبی استروژن – پروژسترون تایید کرده اند.
خطر سرطان پستان در استفاده کنندگان کنونی از HRT رو به افزایش است و این تاثیر به شکل چشمگیری پنج سال بعد از توقف HRT ناپدید می شود. خطر نسبی سرطان سینه (دلایل ابتلا به سرطان پستان) با افزایش مدت زمان استفاده از HRT افزایش می یابد.
۲. افزایش خطر آمبولی یا تشکیل و حرکت لخته خونی:
استفاده از هورمون درمانی (HRT)، خطر تشکیل و حرکت لخته خونی را به ویژه در اولین سال استفاده از آن افزایش می دهد. HRT خوراکی مانند قرص های پیشگیری از حاملگی باعث تسریع و تشکیل لخته خون به ویژه در میان زنان دارای تمایل به انعقاد پذیری خون می شود.
مراحل بررسی بیمار قبل از هورمون درمانی
- شرح حال کامل جهت بررسی موارد منع مصرف
- معاینه کلینیکی پستان
- ماموگرافی
برای مطالعه بیشتر: آزمایشهای ضروری سلامت زنان کدامند؟
- پروفایل چربی
- قند خون
- اندازه گیری توده استخوانی
معاینه هنگام هورمون درمانی
زنانی که از HRT استفاده می کنند بایستی در ابتدا بعد از یک ماه و سپس بعد از سه ماه دیگر مورد معاینه قرار گیرند و بعد از آن هر ۶-۱۲ ماه معاینه شوند. در هر بار ویزیت این بیماران باید آزمایشات مورد نیاز انجام شود تا کیفیت این روش بهبود یابد مزایای آن بیشتر و خطرات آن به حداقل برسد.
انواع استروژن
همه استروژن ها یکسان نیستند. دو نوع استروژن وجود دارد طبیعی و مصنوعی و انواع طبیعی باید از انواع ساختگی جدا شوند. هر دو نوع استروژن محافظت کننده قلب و استخوان ها هستند. بستگی به دلیل اولیه شروع درمان و ایجاد رضایتمندی در هر فرد دارد. نوع انتخاب برای نحوه تجویز و نوع استروژن که برای درمان کوتاه مدت جهت تغییر علائم حوالی یائسگی تجویز می شود، ممکن است با هورمون درمانی جایگزین طولانی مدت که در واقع عملکرد پیشگیرانه دارد متفاوت باشد.
استروژن طبیعی به صورت خوراکی با فرم چسب پوستی و یا به صورت واژینال در دسترس می باشد. پر کاربردترین استروژن طبیعی استروژن کونژوگه می باشد که در بازار دارویی به صورت پره مارین (premarin) جهت استفاده خوراکی و پره مارین جهت استفاده واژینال در دسترس می باشد. انواع پروژسترون بسته به این که از کدام ساختارهای شیمیایی پروژسترونی مشتق شوند ممکن است تفاوت هایی در عملکرد و اثرات متفاوتی در بافت های مختلف بدن داشته باشند.
اثرات پروژسترون ها:
- حساسیت پستان ها
- سردرد
- تغییرات خلقی (شبیه آنهایی که در فشارهای قبل از پریود وجود دارد)
- کمردرد
- گرفتگی های شکمی
- سرگیجه
- آکنه و پوست چرب
انواع هورمون درمانی HRT
- خوراکی
- PATCH (چسب ها)
- ژل
- حلقه واژینال
- کرم واژینال
- آی یو دی و…
روش های جدید هورمون درمانی
روش درمانی تیبولون
تیبولون (tibolone) دارویی است که دارای فعالیت ترکیبی استروژنی، پروژسترن و آندروژنی است. تیبولون در بافت ها به طور انتخابی روی تنظیم عمل استروژن اثر می کند. این دارو بافت سینه و آندومتر را تحریک نمی کند، بنابراین مولکول تیبولون اصولا در بافت های مختلف تاثیر می گذارد، به واسطه تبدیل شدن به شکل های فعال مختلفی در آن بافت تعیین کننده است.
در اروپا برای تقریبا دو دهه تیبولون در ابتدا برای جلوگیری از پوکی استخوان در خانم های یائسه و برای درمان علائم یائسگی مورد استفاده قرار گرفت.
مزایای تیبولون
۱- تیبولون برای کاهش علائم حوالی یائسگی: علائم مرتبط با یائسگی به کیفیت زندگی در بیشتر بانوان آسیب می رساند. صرف نظر از گرگرفتگی و تعریق، خانم های یائسه، بی خوابی، سردرد یا خستگی را تجربه می کنند. تغییراتی در خلق و همچنین تمایلات جنسی رخ می دهد که ممکن است بطور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از یائسگی باشد. تیبولون این علائم را کاهش می دهد. در تیبولون در مقایسه با اثرات هورمون درمانی جایگزین کاهش مشابهی در گرگرفتگی با تیبولون دیده شد. همچنین تیبولون بر روی خستگی جسمی، سردردهای مکرر، عدم تعادل روانی و بی خوابی اثرات سود بخشی دارد.
۲- بهبود فعالیت جنسی: تستوسترون تمایل جنسی و تکرار فعالیت جنسی را افزایش می دهد. بنابراین دلیل موجهی است که ممکن است تیبولون به دلیل افزایش سطح تستوسترون آزاد در گردش خون فعالیت جنسی را بهبود ببخشد. درمان با تیبولون بطور قابل توجهی جریان خون واژن و رطوبت و روانی واژن را بهبود می بخشد که از جنبه های عمل جنسی در خانم ها بعد از یائسگی است.
۳- تیبولون و اثرات آن بر روی پوکی استخوان: تحلیل رفتن استخوان در دوره بعد از یائسگی در نتیجه افزایش جذب ثانوی استخوان به دنبال یائسگی است. تیبولون مانع از دست رفتن استخوان بیشتر در مهره های کمری ستون فقرات می گردد.
۴- کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه: به نظر می رسد که تیبولون ممکن است خطر سرطان سینه را کاهش می دهد.
دیگر مزایا:
- تجربه بالینی با تیبولون نشان داده که کیفیت زندگی بهبود می یابد.
- تیبولون دارای همان اثر هورمون درمانی در ممانعت از تحلیل رفتن استخوان می باشد.
- تیبولون باعث حساسیت و درد کمتر پستان نسبت به هورمون درمانی می گردد.
- تیبولون تراکم ماموگرافی را افزایش نمی دهد
عوارض تیبولون
خانم هایی که در ابتدای یائسگی تیبولون گرفته اند در مقایسه با خانم هایی که دارونما گرفته اند، بیشتر خونریزی واژینال را تحمل می کنند. خانم هایی که در طول دریافت تیبولون خونریزی کردند به تازگی منوپوز شده اند و بنابراین احتمال دارد تولید استروژن داخلی بالاتر از خانم هایی داشته اند که خونریزی نکردند. به همین دلیل تیبولون برای خانم هایی پیشنهاد داده می شود که حداقل یک سال است که منوپوز شده اند. هر چند خانم ها معمولا قبل از آنکه وارد مرحله بعد از منوپوز شوند نیاز به درمان دارند، این درمان می تواند بعد از مشاوره تجویز گردد. بطور خلاصه درمان با تیبولون بطور قابل توجهی باعث خونریزی واژینال بیشتر نسبت به دارونماها می گردد.
درمان با تیبولون برای چه افرادی مناسب است؟
افرادی که دارای علائم زیر هستند:
- میل جنسی کم (اختلال عملکرد جنسی در جنس مونث)
- اختلالات خلقی
- در خطر شکستگی استخوان (انواع شکستگی های استخوان)
- درد و حساسیت پستان در زمان قبل از قاعدگی
- افزایش تراکم پستان ها
- فیبروم
- مشکلات ادراری تناسلی
تغییر درمان از هورمون درمانی به تیبولون برای چه افرادی مناسب است؟
افرادی که دارای علائم زیر هستند:
- افزایش درد در پستان
- افزایش تراکم پستان طوری که ماموگرافی میگوید به دلیل تراکم یافته ها دقیق نیستند.
- میل جنسی کم
- اختلالات خلقی
- مشکلات خونریزی (در صورتیکه خونریزی به دلایل بیماری نباشد)
SERM چیست؟
تعدیل کننده های انتخابی گیرنده استروژن یا به اختصار (SERM)، در واقع یک شبه هورمون است. آنها گیرنده های مخصوص استروژن را در بدن انتخاب کرده و هم موجب تحریک و هم باعث سرکوب پاسخ شبه استروژنی می شوند. SERM پاسخ شبه استروژنی را در بافت های مشخص بدن ایجاد می کند. در حالی که از پاسخ های شبه استروژنی در قسمت های دیگر بدن جلوگیری می کند.
انواع serm
- اولین SERM، کلومیفن بوده که برای تحریک تخمک گذاری در نازایی استفاده می شود. البته در بیماران بعد از یائسگی استفاده ای ندارد.
- دومین SERM تاموکسیفن بوده که در بیماران با کانسر پستان استفاده می شود و اکنون به عنوان پیشگیری در بیماران با خطر بالای خویشاوندی در سرطان پستان شناخته شده است.
- رالوکسیفن Raloxifene شده جهت استفاده در یائسه طرح ریزی شده است.
رالوکسیفن و تاموکسیفن دو SERM اولیه هستند که هم اکنون به عنوان جایگزین هایی جهت هورمون درمانی در زنان یائسه و بعد از یائسه بیان می شوند.