بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
هیسترکتومی چیست؟
هیسترکتومی به عمل جراحی در آوردن رحم گفته می شود. در بیشتر وقت ها دهانه رحم هم برداشته می شود تا خونریزی و لکه بینی و یا ریسک سرطان دهانه رحم دیگر وجود نداشته باشد. اگر دلیل انجام هیسترکتومی، سرطان یا برخی وضعیت های پزشکی دیگر باشد ممکن است اندام ها و بافت های پیرامون آن مانند لوله های فالوپ و تخمدان ها نیز برداشته شوند. در این زمینه از پزشک خود باید بپرسید.
انواع هیسترکتومی
درباره این که کدام گونه هیسترکتومی برای شما مناسب است پیش از جراحی گفتگو می شود. اگر هنوز نمیدانید چه روشی برای در آوردن رحمتان انتخاب شده است از پزشک خود بپرسید. روش جراحی و این که چه بخش هایی برداشته میشوند، بستگی به شرایط شما دارد. انواع هیسترکتومی این گونه است:
- هیسترکتومی کامل: در هیسترکتومی کامل (Total hysterectomy) رحم و دهانه رحم برداشته می شود اما تخمدان ها سر جای خود می مانند. از این رو شما یائسه نمی شوید و همچنان تخمک سازی خواهید داشت.
- هیسترکتومی سوپراسرویکال یا جزئی: در این روش تنها بخش بالای رحم برداشته میشود و دهانه رحم سر جای خود می ماند. از این رو همچنان نیاز به ارزیابی های سالانه دهانه رحم و پاپ اسمیر وجود دارد.
- هیسترکتومی کامل با سالپنگو اوفورکتومی دو طرفه (Total hysterectomy with bilateral salpingo-oophorectomy): برداشتن رحم، دهانه رحم، لوله های فالوپ (سالپنگکتومی) و تخمدان ها (اوفورکتومی) در این روش انجام میشود. با برداشتن تخمدانها بلافاصله وارد دوران یائسگی میشوید.
- هیسترکتومی رادیکال (با سالپنگو – اوفورکتومی دو طرفه): در هیسترکتومی رادیکال، رحم، دهانه رحم، لوله های فالوپ، تخمدانها و بخش بالایی واژن برداشته میشود و همچنین مقداری از بافتهای پیرامون و گره های لنفاوی نیز ممکن است برداشته شود. این روش بیشتر در درمان سرطان انجام میشود. پس از جراحی وارد یائسگی میشوید چون دیگر تخمدان ندارید.
برای اطلاع از عوارض و مراقبت های بعد از جراحی برداشتن رحم کلیک کنید.
مزایای برداشتن دهانه رحم
- از مهمترین فواید برداشتن دهانه رحم این است احتمال چسبندگی و در نتیجه درد مزمن لگن را از بین می برد.
- همچنین با برداشتن دهانه رحم همه مشکلات مربوط به آن از جمله خونریزی و عفونت رفع می شود.
- یکی دیگر از مزیت های برداشتن دهانه رحم در هیسترکتومی (در بیماری های غیر سرطانی) برطرف شدن خطر سرطان دهانه رحم در آینده است. کسانی که دهانه رحم را برداشته اند دیگر نیازی به چکاپ های پاپ اسمیر ندارند.
معایب برداشتن دهانه رحم
برداشتن یا برنداشتن دهانه رحم بیشتر به خواسته خود بیمار برمیگردد. برای انتخاب بهتر خوب است که درباره معایب عمل اطلاعاتی داشته باشید که عبارتند از :
- یکی از معایب، طولانی بودن مدت زمان جراحی است که حدود ۲ الی ۳ ساعت زمان میبرد. این نوع جراحی اگر با برش باز شکم انجام شود حدود ۱۱ دقیقه به طول جراحی برداشتن رحم افزوده می شود اما در جراحی لاپاراسکوپی در طول مدت عمل ایجاد نمیکند.
- عوارض کوتاه مدت پس از عمل مانند نیاز به تزریق خون یا آسیب دیدگی مثانه
- عوارض بلند مدت مانند افتادگی اندام های لگنی، اختلالات جنسی، بی اختیاری ادرار و غیره
- هنگامی که دهانه رحم برداشته میشود اندکی واژن کوتاه تر میشود. برخی بر این باورند که برداشتن دهانه رحم ممکن است بر لذت جنسی تاثیر بگذارد اما پژوهش ها چنین چیزی را نشان نمی دهند و این ادعا رد شده است. مطالعات نشان میدهند تفاوتی بین لذت جنسی پیش از عمل هیسترکتومی و پس از آن وجود ندارد، خواه دهانه رحم حفظ شده باشد یا برداشته شده باشد.
دلایل انجام جراحی برداشتن رحم
به جز موارد سرطان، اغلب پیش از پیشنهاد عمل در آوردن شکم درمان های دیگر آزموده میشوند. به طور کلی عمل جراحی در آوردن شکم به دلایل زیر انجام می شود:
- خونریزی شدید یا غیر طبیعی
- پریودهای شدید یا طولانی
- درد شدید لگن
- دیسمنوره (پریودهای دردناک)
- آدنومیوز
- فیبروم های رحمی و دیگر تومورهای غیر سرطانی
- آندومتریوز
- افتادگی رحم به ویژه اگر منجر به بی اختیاری ادرار یا مدفوع شده باشد
- سرطان دهانه رحم، سرطان تخمدان یا رحم
- وضعیت هایی مانند هایپرپلازی یا آدنومیوز لایه داخلی رحم
- عوارض جدی زایمان مانند پارگی رحم
- پیشگیری از سرطان در افراد پرخطر
- تغییر جنسیت
عمل برداشتن رحم چقدر شایع است؟
در سال ۲۰۲۱، درصد زنان (بالای ۱۸ سال) که رحمشان را در آورده بودند ۱۴.۶% بوده است. درصد زنانی که هیسترکتومی میکنند با افزایش سن افزایش می یابد به این گونه که از ۲.۸%درسنین ۱۸ تا ۴۴ سال به ۲۲.۱%در سنین ۴۵ تا ۶۴ سال، ۳۵.۰% در زنان ۶۵ تا ۷۴ ساله و ۴۱.۸% در زنان ۷۵ سال به بالا میرسد. بنابراین روی هم رفته در این سال بیش از یک سوم زنان در طول عمر خود عمل برداشتن رحم را انجام داده اند. هرچند این آمار میانگین است و در برخی خانواده ها مقدار آن بیشتر و در برخی خانواده ها کمتر است.
آمار هیسترکتومی در زنان آسیایی کمتر بوده است.
بیشتر بخوانید: مراقبت های قبل و بعد از هیسترسکوپی
چگونه برای عمل جراحی هیسترکتومی آماده شوم؟
برای پیشگیری از عوارض بیهوشی و عمل، دستوراتی پیش از عمل به شما داده میشود. بسته به روش جراحی و گستردگی آن شرایط اندکی متفاوت است. معمولا آزمایش خون و ادرار باید بدهید. گاهی به نامه پزشک متخصص قلب نیز نیاز است (بسته به سن در زمان جراحی).
در عمل جراحی باز شکمی درآوردن رحم معمولا یک شب یا بیشتر در بیمارستان باید بستری شوید. در لاپاراسکوپی زمان بستری کمتر (معمولا یک شب) و در جراحی باز بسته به گستردگی جراحی بیشتر خواهد بود. بنابراین از پزشک جزئیات را بپرسید تا بتوانید برای مرخصی و کارهای دیگر پس از عمل آمادگی داشته باشید.
پیش از عمل باید ناشتا باشید. ممکن است پزشک از شما بخواهد کار پاکسازی روده را نیز انجام بدهید. در این صورت، به شما توضیحات لازم داده خواهد شد.
روش های جراحی برداشتن رحم
۱. هیسترکتومی لاپاراسکوپی
عمل هیسترکتومی را بسته به هدف، به چند گونه میتوان انجام داد. اگر رحم بزرگ نشده باشد و جراحی محدود به رحم و دهانه رحم باشد، ممکن است بتوان از راه واژن و یا با لاپاراسکوپی کار را انجام داد.
۲. هیسترکتومی واژنی
هیسترکتومی واژنی یا هیستروسکوپی (Hysteroscopic hysterectomy): جراح از راه واژن رحم را در می آورد و هیچ برشی در شکم ایجاد نمیشود. بخیه های جذبی در داخل واژن استفاده میشود که به مرور حل میشوند.
معایب و مزایای هیسترکتومی واژنی
- بدون بخیه بیرونی
- عوارض کمتر
- بهبودی سریعتر (تا چهار هفته)
- امکان عدم نیاز به بستری و انجام سرپایی عمل
- شرایط لازم برای هیسترکتومی واژنی
هر گونه شرایطی که مانع دسترسی پزشک به اندام مورد نظر از راه واژن شود مانند افتادگی رحم، آندومتریوز شدید، فیبروم (میوم)، نیاز به در آوردن تخمدان ها یا لوله های فالوپ افزون بر رحم و چسبندگی به این معنی است که نمیتوانید رحم را از راه واژن و بدون برش بیرونی، بیرون بیاورید.
۳. هیسترکتومی با لاپاراسکوپی واژنی
جراح یک لاپاراسکوپ (لوله باریکی که در سر آن دوربین تعبیه شده) را از طریق برش واژن وارد پایین شکم میکند تا داخل رحم را خوب ببیند. سپس از همان راه واژن، رحم را بریده و بیرون میکشد.
معایب و مزایای لاپاراسکوپی واژنی
- بدون بخیه بیرونی و برش شکم
- امکان برگشتن به خانه در همان روز جراحی (سرپایی)
- بهبودی سریعتر و درد کمتر
۴. هیسترکتومی لاپاراسکوپی به کمک ربات
این روش مشابه لاپاراسکوپی شکمی است اما جراح به کمک دستگاه، جراحی را انجام میدهد.
۵. هیسترکتومی با لاپاراسکوپی شکمی
در این روش جراح لاپاراسکوپ را از طریق چند برش کوچک در پیرامون ناف ایجاد میکند، وارد شکم مینماید. ابزارهای جراحی نیز از همین سوراخ ها وارد شکم میشوند. سپس رحم به صورت چند تکه در آمده و از راه واژن یا همین سوراخ ها بیرون کشیده میشود.
معایب و مزایای هیسترکتومی لاپاراسکوپی شکمی
- برخی افراد که شرایط مناسبی دارند در همان روز به خانه میروند و برخی دیگر یک شب در بیمارستان می مانند.
- بهبودی کامل سریعتر از جراحی شکمی باز است
- درد و عوارض جراحی از جراحی باز کمتر است.
شرایط لازم برای هیسترکتومی لاپاراسکوپی
- نداشتن تغییر شکل زیاد آناتومی به دلیل فرایند بیماری
- نداشتن سرطان
- بزرگ نشدن زیاد اندازه رحم
- نداشتن چسبندگی شدید یا انسداد یا هر محدودیت آناتومی دیگر
بیشتر بدانید: مراقبت های قبل و بعد از لاپاراسکوپی
۶. هیسترکتومی شکمی (جراحی باز)
در این روش رحم از برش ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتری که بر روی پایین شکم ایجاد میشود، رحم را بیرون می آورد. برش ممکن است از ناف تا استخوان ران باشد یا به صورت عرض در بالای خط رویش موی ناحیه تناسلی. برای بستن برش از بخیه یا استاپل استفاده میشود.
معایب و مزایای هیسترکتومی باز (شکمی)
- هنگامی که رحم خیلی بزرگ شده باشد یا علت برداشتن آن سرطان باشد و یا هنگامی که بیماری به بخشهای دیگر لگن رسیده باشد یا آناتومی به گونه ای تغییر یافته باشد که دسترسی پزشک به محدوده درمان دشوار باشد، این روش مطمئن تر است.
- طول مدت بستری دو یا سه شب و گاهی طولانی تر است.
- بهبودی بیشتر طول میکشد.
شایعترین عوارض هیسترکتومی
برخی از این عوارض ممکن است تجربه شوند:
- خونریزی واژنی و ترشحات که ممکن است تا شش هفته طول بکشد.
- درد یا تحریک محل برش
- دشوار شدن دفع مدفوع و ادرار در روزهای نخست پس از جراحی
- احساس خستگی و ضعف تا چند روز یا چند هفته
اگر تخمدان ها هم برداشته شده باشند، علائم زیر نیز ممکن است به دلیل یائسه شدن، افزوده شوند:
- گرگرفتگی
- خشکی واژن
- کاهش میل جنسی
- بدخواب شدن
برای بهبود علائم یائسگی، میتوان درمان جایگزینی هورمونی انجام داد.
برای آشنایی با آناتومی دستگاه تناسلی زنان کلیک کنید.
دوران بهبودی پس از عمل جراحی هیسترکتومی چقدر است؟
- در جراحی شکمی (جراحی باز) شش تا هشت هفته
- جراحی هیسترکتومی لاپاراسکوپی دو تا چهار هفته
- در جراحی لاپاراسکوپی واژنی بدون برداشتن دهانه رحم دو تا سه هفته
آیا عمل جراحی هیسترکتومی درد دارد؟
در جراحی هیسترکتومی، رحم شما برداشته می شود بنابراین طبیعی است که پس از عمل درد داشته باشید. بسته به روش جراحی طول مدت درد تفاوت میکند. روی هم رفته تا چند هفته ممکن است نیاز به مسکن خوردن داشته باشید. در هیسترکتومی واژنی و لاپاراسکوپی به ویژه اگر با بی حس کردن عصب همراه باشد، درد کم است و با مسکن کنترل میشود و سریعتر دوره آن به سر می آید و روی هم رفته زیاد اذیت نمی شوید.
