بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
ویتامین C، که اسید آسکوربیک هم نامیده می شود، نقشی حیاتی در بدن ایفا می کند. از فواید ویتامین C میتوان به بهبود سیستم ایمنی، آنتیاکسیدان قوی، حفظ سلامت پوست، جذب آهن، کاهش فشار خون، کاهش ابتلا به مشکلات قلبی، بهبود سلامت چشم، بالا رفتن میزان انرژی و کمک به سلامت مغز اشاره کرد. در روده به سهولت جذب می شود و از آن جا که محلول در آب است مستقیما وارد گردش خون می شود. این ویتامین به خاطر اعمال متعددش در تمام سلول ها وجود دارد، غده آدرنال و شبکیه چشم دارای مقادیر زیادی ویتامین C دارند.
ساختمان شیمیایی آن که بسیار شبیه گلوکز است در سال ۱۹۳۲ شناخته شد.اسید آسکوربیک از قندهای ساده مانند، گلوکز مشتق شده و تمام حیوانات می توانند این ماده را که دیگر برای آنها ویتامین محسوب نمی شود، در بدن خود سنتز کنند به استثنای انسان، میمون، خوکچه هندی و سینه سرخ (نوعی پرنده میوه خوار) و بعضی از ماهی ها. انسان و حیوانات یاد شده فاقد آنزیم کبدی لازم برای سنتز ویتامین C هستند. افراد سالمی که به طور تجربی تحت رژیم غذایی بدون ویتامین C قرار گرفتند تا یک ماه علائم کمبود را نشان ندادند و از ذخایر ویتامین استفاده کردند. ویتامین و محصولات تجزیه آن از طریق کلیه ها دفع می شوند.
شواهد تجربی نشان می دهد که افراد بزرگسال حدود ۱۵۰۰ میلی گرم ویتامین C در بدن دارند دریافت روزانه ۱۰ میلی گرم ویتامین می تواند از بروز اسکوربوت (این بیماری باعث کم خونی، خستگی، ناتوانی و خونریزی و … می شود) پیشگیری کند.
نقش ویتامین C در بدن
بسیاری از اعمال ویتامین C شناخته شده اما مکانیزم های آن روشن نشده است. ویتامین C در مقایسه با سایر ویتامین های محلول در آب مستقیما در واکنش رها سازی انرژی از مواد مغذی عمل نمی کند و ضمنا فعالیت کوآنزیمی (مولکول غیر پروتئینی) هم ندارد. فعالیت های وسیع این ویتامین در حفظ تعادل فیزیولوژیک بدن است.
نقش های اساسی ویتامین C در بدن:
- یک آنتی اکسیدان قوی است و فعالیت سلول سالم را حفظ می کند
- زخم ها را التیام می بخشد
- استخوان ها و دندان ها را قوی می کند
- سیستم های قلبی عروقی، عصبی و گوارش را تشکیل می دهد و حفاظت می کند
- در حفظ سلامت سیستم ایمنی در مقابله با عفونت ها و بیماری ها نقش دارد و با اثرات سمی داروها و آلاینده های محیط مقابله و اثر آن ها را خنثی می کند
- در ساخته شدن کلاژن که نوعی پروتئین ساختمانی سلول هاست شرکت دارد و نقشی نیز در سنتز بعضی از هورمون ها ایفا می کند
- همچنین در سوخت و ساز بعضی از اسید های آمینه نقش دارد ویتامین های A ،E و چربی های غشای سلولی را از اکسید شدن حفظ می کند
- جذب آهن و کلسیم را نیز در روده افزایش می دهد
همچنین بخوانید: فواید ویتامین D
مقدار نیاز روزانه
- نوزادان و کودکان: ۵۰ – ۳۰ میلی گرم
- افراد بالغ: ۶۰ میلی گرم
- بارداری و شیردهی: ۹۵ میلی گرم
زمانی که بدن در حالتی است که مقاومت اش کم شده یا نیاز بیشتری دارد. در مواردی چون عفونت، استعمال دخانیات، بارداری، شیردهی، رشد، نقاهت، فعالیت کاری زیاد و فعالیت ورزشی باید مقادیر بیشتری از ویتامین C را در برنامه غذایی فرد گنجاند.
منابع ویتامین C
میوه ها و سبزی ها منابع اصلی هستند. مرکبات در صدر منابع غذایی قرار دارد. به طور کلی بخش فعال گیاهان (جوانه) حاوی مقادیر بیشتری ویتامین C است و قسمت های دیگر ویتامین مورد نظر را ندارد. شیر مادر مقادیر کافی ویتامین را برای نوزاد فراهم می کند، اما شیر پاستوریزه مقادیر اندکی ویتامین C دارد. در میان تمام ویتامین ها، ویتامین C حساس ترین است. این ویتامین در حضور نور، حرارت، هوا، قلیا و فلزاتی مانند آهن و مس تخریب می شود. بنابراین هنگام برداشت، فرآیند ذخیره کردن، پختن و عرضه سبزی ها و میوه ها باید دقت زیادی به عمل آید.
همچنین بخوانید: فواید ویتامین A
برای مثال وقتی میوه ها و سبزی ها را خیس می کنند یا می پزند، مقداری ویتامین وارد آب می شود. بهتر است برای پختن این نوع مواد از مقدار زیاد آب استفاده نشود. نگه داری سبزی ها در بخار آب ویتامین C را تخریب می کند. زمان کوتاه پختن در مقدار کم آب یا پختن سبزی توسط مایکرویو رنگ جذاب گیاه را حفظ کرده و ویتامین کمتری از بین می رود. میوه های خشک شده ویتامین C بسیار ناچیزی دارند، مصرف میوه و سبزی های تازه و خام می تواند روشی برای تامین این ویتامین باشد. امروزه بسیاری از محصولات غذایی مثل آبمیوه ها، نوشیدنی ها، غلات صبحانه و شیر خشک کودکان با ویتامین C غنی می شوند.
عوارض کمبود ویتامین C در بدن
بیماری کلاسیک ناشی از کمبود این ویتامین، اسکوربوت نام دارد. کوفتگی و خونریزی زیرپوستی، افتادن دندان ها، خونریزی لثه ها، تاخیر در التیام زخم، درد مفاصل و پاره شدن غضروف ها، افزایش استعداد به عفونت ها مشخصه این بیماری هستند. اسکوربوت در کودکانی که با شیر خشک غنی نشده به مدت چند ماه تغذیه شده اند گزارش شده است. یکی از نشانه ها در این کودکان نازکی بسیار زیاد پوست هنگام لمس کردن می باشد. تحت بعضی شرایط نیاز به ویتامین C افزایش می یابد. همچنین مصرف سیگار تا ۵۰ درصد نیاز را زیاد می کند.
بیماران مبتلا به عفونت هایی مثل ذات الریه، تب های رماتیسمی و سل به مقدار بیشتری ویتامین C نیاز دارند. افرادی که دچار سوختگی یا شکستگی شده اند یا تحت عمل جراحی قرار گرفته اند نیاز بیشتری به این ویتامین دارند. یافته های غیر قابل نتیجه گیری مطالعات مشخص نکرده اند اشخاصی که مبتلا به سرماخوردگی، سرطان یا بیماری قلبی عروقی هستند نیاز متابولیکی بیشتری به این ویتامین پیدا می کنند یا نه. انجام مطالعات علمی برای پاسخ به پرسش های مذکور بسیار پر هزینه مستلزم وقت زیاد و از نظر فناوری مشکل هستند. به علاوه محققین قادر به جداسازی آثار ویتامین C از عوامل دیگری که بر بروز و علت بیماری های فوق الذکر تاثیر می گذارند نیستند.
مسمومیت توسط ویتامین C
در بسیاری از کشورها افراد سالم بیشتر از مقدار توصیه شده ویتامین C را به شکل مکمل مصرف می کنند. آثار سوء مصرف بیش از حد که در دوزهای ۱۰۰۰ میلی گرم در روز و بالاتر از آن دیده می شود. شامل تهوع و استفراغ (راه های رفع حالت تهوع)، اسهال، جذب زیاد آهن که منجر به بروز عوارض ناشی از رسوب آهن در بافت ها می شود، افزایش دفع اسید اوریک، تداخل در فعالیت بعضی از داروهای ضد انعقاد، مانند هپارین و کومارین تشکیل سنگ های اگزالاته کلیوی در افراد مستعد و پاسخ های منفی کاذب آزمایش گلوکز ادرار در بیماران مبتلا به مرض قند است. بدن افرادی که مدت طولانی مقادیر زیادی از این ویتامین را به صورت مکمل مصرف می کنند به این میزان عادت کرده و در صورت قطع مصرف آن، ممکن است علائم کمبود بروز کنند.
