بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان
مفهوم آزمایش کلی ادرار شامل تعیین خواص فیزیکوشیمیایی و بیوشیمیایی آن و همچنین میکروسکوپ رسوبی است. این یک روش کلاسیک برای تشخیص بیماری های کلیه و سایر اندام ها محسوب می شود و در معاینه پیشگیرانه سالانه نیز تجویز می شود. در این مقاله با دکتر آسپرین همراه باشید تا به بررسی دقیق تفسیر آزمایش ادرار بپردازیم.
آزمایش آنالیز و کشت ادرار برای تشخیص چه بیماری هایی است؟
- بیماری های التهابی، خودایمنی، متابولیک، انکولوژیک کلیه ها و مجاری ادراری
- اختلالات غدد درون ریز یا دیابت شیرین، پرکاری پاراتیروئید، سندرم کوشینگ
- تغییرات در حالت اسید یا باز بدن – اسیدوز و آلکالوز
- کم آبی بدن (دهیدراته بدن) همراه با استفراغ طولانی مدت و اسهال، تب
- پره اکلامپسی زنان باردار، اکلامپسی
- مسمومیت با نمک های فلزات سنگین، فنل، آنیلین، اتیلن گلیکول، قارچ های سمی، سم مار، داروها و غیره
- سایر بیماری ها مثل: نقرس، میلوما، هموگلوبینوری، سیب فانکونی، کم خونی همولیتیک، زردی انسدادی، هپاتیت و غیره.
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر نتایج سونوگرافی کلیه
همچنین، انتصاب آن برای نظارت پویا بر اثربخشی درمان، کنترل سیر بیماری و بروز عوارض موجه است.
داده های آنالیز ادرار همیشه همراه با علائم بیماری و نتایج سایر آزمایشات آزمایشگاهی در نظر گرفته می شود.
آزمایش ادرار چگونه انجام میشود؟
فرآیند انجام آزمایش ادرار طی چند مرحله انجام می شود که شامل نمونه گیری و بررسی نمونه است.
نمونه گیری: بهترین زمان برای انجام نمونه گیری، صبح می باشد. ادرار اول صبح در برگیرنده علائم و نشانه های مشخص تر و دقیق تری می باشد و غلظت آن بالاتر است.
نمونه تهیه شده باید در کمتر از یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود و یا در همان محل آزمایشگاه نمونه گیری انجام شود. اگر امکان رساندن نمونه به آزمایشگاه در یک ساعت فراهم نباشد باید در محیط خنک و یخچال قرار داده شود.
فرآیند بررسی نمونه آزمایش ادرار شامل سه فاز می باشد. هر کدام از این فازها اطلاعات دسته بندی شده مشخصی را ارائه می کنند.
فاز اول : بررسی مشخصات ظاهری ادرار
در مشخصات ظاهری ادرار مواردی مانند کف، خون، تیرگی ادرار و … مشخص است.
وجود کف در ادرار: می تواند از علائم وجود مشکل در کلیه ها باشد.
وجود خون در ادرار: با رنگ قرمز و قهوه ای در ادرار مشخص می شود و برای مشخص شدن علت دقیق بیماری باید موارد دیگری نیز بررسی گردد.
تیره بودن ادرار: کدر بودن و تیرگی ادرار احتمال وجود عفونت ادراری را نشان می دهد.
فاز دوم : بررسی میکروسکوپی ادرار
برخی از علائم و ویژگی ها با چشم قابل مشاهده نیست و توسط بررسی میکروسکوپی مورد تحلیل قرار می گیرد، که مهمترین آنها عبارتند از:
سلول های سفید و قرمز خون، باکتری ها، بلورها یا همان رسوب های معدنی که اشاره به شرایط کلیه و مشکلاتی مانند سنگ کلیه دارند و …
فاز سوم: بررسی با کمک دیپ استیک (dipstick)
برخی ویژگی های ادرار قابل مشاهده نیست، از جمله میزان اسیدی یا قلیایی بودن آن و یا وجود مواد دیگر در ادرار، برای بررسی این موضوع از نوارهای دیپ استیک استفاده می شود. این نوار ها درون ادرار قرار داده می شوند و تغییرات رنگ آنها بررسی می گردد. در ادرار طبیعی نوار تغییر رنگ نمی دهد.
در آزمایش ادرار چه فاکتورهایی بررسی می شوند؟
رنگ ادرار به طور معمول، به غلظت رنگدانه اوروکروم بستگی دارد که در هنگام تجزیه هموگلوبین آزاد می شود. با بیماری، ادرار به طور کامل به رنگ دیگری می شود یا ممکن است تغییر در رنگ رسوب آن مشاهده شود.
رنگ های مختلف ادرار نشان دهنده وجود بیماری های زیر است:
- به شدت زرد: کم آبی بدن به هر علتی، ادم ناشی از بیماری های قلبی عروقی
- زرد کم رنگ (رقیق): دیابت بی مزه، مصرف دیورتیک ها
- نارنجی مایل به زرد: در برابر پس زمینه مصرف ویتامین های گروه B
- قرمز-صورتی: استفاده از رنگ خوراکی در مواد غذایی و داروها
- قرمز: با انفارکتوس کلیه، قولنج کلیه
- قرمز- قهوه ای: در نتیجه مسمومیت با فنل ها، مصرف مترونیدازول، سولفونامیدها
- گوشتی: گلومرولونفریت حاد
- قهوه ای تیره: با کم خونی همولیتیک
- سیاه: با هموگلوبینوری
- زرد نارنجی (آبجویی): زردی پارانشیمی
- مایل به سبز: زردی انسدادی
- شیری: عفونت دستگاه ادراری، لنفوستاز کلیه
برای اطلاعات بیشتر:عفونت ادراری چه علائمی دارد؟
مشکلات ناشی از ورود سلول های خونی، باکتری ها، سلول های اپیتلیال، ذرات چربی، نمک ها به داخل ادرار است.
این شاخص به غلظت مواد آلی (اسید اوریک، اوره)، الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم، کلر) و مقدار آب بستگی دارد. افزایش تراکم با تجمع پروتئین (گلومرولونفریت، سندرم نفروتیک)، گلوکز (دیابت شیرین)، از دست دادن آب (اسهال، استفراغ)، پره اکلامپسی زنان باردار، تجویز داخل وریدی مانیتول، دکستران و مواد رادیوپاک مشاهده می شود.
کاهش SG در ادرار نیز عادی نیست، اما با فقدان عملکرد تمرکز کلیه ها همراه است. در دیابت بی مزه، پلی اوری، نارسایی کلیه مشاهده شده است.
واکنش کمی اسیدی ادرار طبیعی در نظر گرفته می شود. نوسانات pH در چنین فرآیندهایی امکان پذیر است:
- به سمت قلیایی (۷ ˃): برای تغذیه مواد غذایی با منشاء گیاهی و لبنی، با آلکالوز تنفسی و متابولیک، استفراغ طولانی مدت، عفونت ها و تومورهای اندام های ادراری، عملکرد بیش از حد غده پاراتیروئید، نارسایی مزمن کلیه
- به سمت اسید (۵º): هنگام ناشتا بودن یا خوردن مقدار زیادی گوشت، اسهال طولانی مدت، تب، کم آبی بدن، دیابت
ماهیت تشکیل نمک در سنگ کلیه به pH ادرار بستگی دارد. اگر pH کم تر از ۵ باشد، سنگ های اسید اوریک، بیش از ۷ – فسفات، ۵-۷ – اگزالات تشکیل می شود.
وجود آن در ادرار پروتئینوری نامیده می شود. با یک آزمایش ادرار آماده، رمزگشایی PRO برای تشخیص بیماری های کلیوی از اهمیت کلیدی برخوردار است. تشخیص یک پروتئین ممکن است نشان دهنده گلومرولونفریت، بیماری کلیوی دیابتی، تومورهای اندام های ادراری، مولتیپل میلوما، مسمومیت با فلزات سنگین، سندرم فانکونی، سارکوئیدوز، نفرواسکلروز، سندرم نفروتیک، سیستیت، اورتریت، اختلالات گردش خون در کلیه با نارسایی قلبی باشد.
گاهی اوقات پروتئینوری در هنجار با هیپوترمی و استرس مشاهده می شود. در دوران بلوغ، ظاهر شدن پروتئین در ادرار در حالت ایستاده ممکن است رخ دهد.
به طور معمول، گلوکز وارد ادرار نمی شود. اما اگر از غذاهای شیرین سوء استفاده کنید، بدن از طریق ادرار از شر قند اضافی خلاص می شود، پس از آن گلوکوزوری متوسط اپیزودیک وجود دارد (تا ۱ میلی مول در لیتر). هنگام نتایج آزمایش ادرار افراد مشکوک به دیابت، شاخص گلوکز بسیار مهم است. همراه با آزمایش خون، اطلاعاتی در مورد وجود و پیشرفت این بیماری ارائه می دهد.
همچنین، وجود گلوکز در ادرار در چنین شرایطی مشاهده می شود:
- پانکراتیت
- سندرم کوشینگ
- بارداری
این شاخص باید منفی باشد. بیلی روبینوری نشان دهنده آسیب کبدی و انسداد جریان صفرا است. در نتیجه زردی مکانیکی، سیروز کبدی، هپاتیت ویروسی، وجود متاستازهای داخل کبدی، ظهور بیلی روبین در ادرار مشاهده می شود.
نتیجه آزمایش ادرار چگونه ارائه میشود؟
بررسی نتایج آزمایش ادرار شامل تعیین خواص و شاخص های زیر است:
- خواص ارگانولپتیک مستقیما توسط دستیار آزمایشگاه بدون استفاده از تجهیزات ارزیابی می شود:
- رنگ
- بو
- کف – هنگام تکان دادن ، مقدار کمی کف تشکیل می شود.
- شفافیت
۲.کیفیت فیزیکی و شیمیایی با استفاده از نوارهای تست ثبت می شود:
- چگالی – ۱.۰۱۰ – ۱.۰۲۵
- اسیدیته (pH) – 5-7
- شاخص های بیوشیمیایی توسط آنالایزرهای ویژه با استفاده از معرف ها محاسبه می شود:
- پروتئین – تا ۰.۰۳۳ گرم در لیتر
- شکر – تا ۱.۰ میلی مول در لیتر
- رنگدانه های صفراوی – بیلی روبین تا ۸.۵ میکرومول در لیتر، اوروبیلینوژن تا ۳۵ میکرومول در لیتر
- اجسام کتون – تا ۰.۵ میلی مول در لیتر
- نیتریت ها
- ارزیابی کیفیت رسوب ادرار با استفاده از یک آنالایزر یا به روش سنتی زیر میکروسکوپ انجام می شود:
- اپیتلیوم – حداکثر ۳-۵ سلول در هر میدان دید
- مخاط
- سلول های خون – هنجار گلبول های قرمز تا ۲ در p / c است، لکوسیت ها تا ۵ در p / c است.
- هموگلوبین
- نمک
- باکتری
- انگل
- قارچ
چه مواردی در نتیجه آزمایش ادرار اختلال ایجاد می کند؟
ادرار از نظر ظاهر و همچنین ماهیت مورد آزمایش قرار می گیرد. هر عاملی که در این پارامترها تغییر ایجاد کند، نتایج آزمایش را دچار اختلال می کند. مثلا فرد غذا یا نوشیدنی مصرف کرده باشد که بر روی رنگ ادرار او تاثیر گذاشته باشد. برخی از موارد اختلال گر عبارتند از :
- غلظت پایین و رقیق بودن ادرار به علت مصرف آب زیاد، که سبب می شود مواد شیمیایی و ترکیبات و .. در آن غیر قابل شناسایی باشد.
- مصرف غذاها و نوشیدنی هایی دارای رنگ دانه سبب می گردد ادرار دچار تغییر رنگ مقطعی شود مانند شربت ها، چغندر، هندوانه، آب میوه ها و …
- داروها و مکمل ها دسته دیگری هستند که ترکیب ادرار را دچار تغییر می کنند و باعث می شوند نتیجه دقیق نباشد، از جمله ملین های آنتراکینونی، ریبوفلاوین، ویتامین C، مترونیدازول و …
چگونه نتیجه آزمایش ادرار را بخوانیم؟
بعد از انجام آزمایش و به فاصله زمانی مشخصی که به نوع نتایج درخواست شده بستگی دارد، نتیجه ارائه می شود. برای اطلاع از جزییات نتیجه آزمایش می توانید آن را به متخصص خود ارائه کنید تا شما را در جریان وضعیت سلامتی تان قرار دهد. البته در صورت داشتن اطلاعات مشخصی می توانید خود نیز مقدار زیادی از نتیجه آزمایش را بخوانید. عبارت داخل پرانتز محدوده طبیعی ادرار می باشد.
در نتیجه آزمایش ویژگی های فیزیکی و میکروسکوپی ادرار بیان می شود.
آماده شدن برای آزمایش ادرار
ادرار در اصل یک مایع استریل است. آلودگی آن هنگام عبور از مجاری ادراری غیر استریل یا در هنگام جمع آوری نامناسب، رخ می دهد. بنابراین، قبل از آزمایش عمومی ادرار، آمادگی لازم و مهم است.
نکات زیر به شما کمک می کند تا نحوه صحیح آزمایش ادرار را بیابید:
- شما به یک ظرف استریل نیاز دارید که می توان آن را از داروخانه خریداری کرد. یک شیشه تمیز، خشک و شفاف با گردن پهن و درب محکم نیز مناسب است.
- شب قبل از آزمایش، از مصرف الکل، داروها (آسپرین، مترونیدازول، کاربامازپین و غیره) و غذاها (چغندر، هویج، زغال اخته، خاکشیر، گوجه فرنگی و غیره) که می توانند رنگ و ترکیبی پاتولوژیک به آن بدهند، خودداری کنید.
- زمان نمونه گیری، صبح با معده خالی (بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب)
- بهداشت حین نمونه گیری: قبل از ادرار کردن، باید اندام تناسلی را بشویید.
- قسمت مورد نیاز ادارار: ۱۰ الی ۲۰ میلی لیتر اول ادرار به توالت تخلیه می شود (آن ها حاوی سلول های اپیتلیال لایه برداری شده هستند)، سپس ۱۰۰-۱۵۰ میلی لیتر ادرار در ظرف آماده شده جمع آوری می شود.
- شرایط تحویل: در دمای ۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲ ساعت، ظرف پر شده باید به آزمایشگاه تحویل داده شود.
- ذخیره سازی: اگر امکان آوردن سریع ادرار برای تجزیه و تحلیل وجود نداشته باشد، می توان آن را برای مدتی در یک مکان تاریک و خنک نگهداری کرد.
قوانین رعایت بهداشت اندام های پرینه قبل از جمع آوری ادارار:
در خانم ها: با یک سواب پنبه ای استریل و آب صابون در جهت از جلو به عقب، باید واژن و چین های لابیا را بشویید، سپس با آب گرم آبکشی کنید و با یک حوله تمیز خشک کنید. (از قبل با اتوی داغ، اتو کنید.)
- مهم! در زنان در دوران قاعدگی، جمع آوری ادرار برای آزمایش انجام نمی شود.
در مردان: با آب گرم و صابون، دهانه خارجی مجرای ادرار را بشویید، سپس با آب گرم آبکشی کنید و با یک پارچه تمیز که با اتو داغ، اتو شده است خشک کنید. پس از آن، می توانید شروع به جمع آوری ادرار برای تحقیق کنید.
قبل از آزمایش ادرار چه بخوریم؟
- توصیه می شود مواردی که احتمال اختلال در نتایج آزمایش را بالا می برند، قبل از ادرار مصرف نشوند. از جمله مکمل ها، نوشیدنی های دارای رنگدانه و …
- قبل از انجام آزمایش ادرار نوشیدنی زیادی میل نکنید، تا وضعیت رنگ و غلظت ادرار تحت تاثیر قرار نگیرد.
- اگر متخصص با توجه به هدف آزمایش نکاتی را بیان کرد و مصرف خوراکی، دارو یا غذایی را منع کرد، حتما به آن عمل کنید.
قیمت آزمایش ادرار
چند پارامتر در هزینه آزمایش ادرار دخیل می باشند. اول اینکه برای تشخیص چه مشکل و بیماری آزمایش ادرار تجویز شده است؟ چرا که در مشکلات مختلف، موارد گوناگونی در ادرار مورد بررسی قرار می گیرد. محل انجام آزمایش عامل دیگری است که بر قیمت اثر می گذارد.
کلینیک خصوصی، کلینیک های دولتی، بیمارستان های طرف قرارداد بیمه ها و … هزینه متفاوتی برای آزمایش ادرار دریافت می کنند. برای اینکه بدانیم دقیقا هزینه انجام آزمایش ادرار چقدر می شود باید نسخه آزمایش تجویز شده را به آزمایشگاه مورد نظر ارائه کنیم.
بهترین زمان برای آزمایش ادرار
با توجه به اینکه چه نوع آزمایشی تجویز شده باشد و هدف دستیابی به چه نتیجه ای باشد، زمان آزمایش می تواند متفاوت باشد. توصیه می شود که نمونه گیری در حالت معمول صبح انجام شود تا ادرار در غلظت بالایی باشد. حجم ادرار مورد نیاز برای آزمایش نیز بین ۳۰ تا ۶۰ سی سی می باشد.
اگر به صورت تجمعی نیاز به نمونه گیری باشد و بازه های ۱۲ ساعته مطرح باشد، از یک ساعت مشخص در عصر تا ساعت مشابه در فردا صبح باید نمونه گیری انجام شود.
نمونه ادرار را تا چند ساعت می توان نگه داشت؟
بهترین حالت این است که در کمتر از یک ساعت نمونه به آزمایشگاه ارائه شود. در صورتی که بیشتر از این زمان فاصله ایجاد شود باید در یخچال قرار داده شود و حداکثر زمان نیز ۷ ساعت است که در شرایط استاندارد قرار داشته باشد. بیشتر از این زمان نمونه برای انجام آزمایش مناسب نمی باشد.
