درمان فیزیوتراپی محدود به مفاصل شناخته شده مانند مچ دست، مچ پا، زانو، آرنج و … نیست. این روش درمانی موثر و موفق در مفاصل پیچیده و میانی مانند لگن نیز کاربرد زیادی دارد و توانسته نتایج موفقی را به همراه داشته باشد. اما اینکه در چه شرایطی به فیزیوتراپی لگن نیاز است؟ چه نتایجی به همراه دارد؟ مزایای آن چیست و آیا می توان فیزیوتراپی لگن را در منزل انجام داد؟ از جمله موارد بسیار پر اهمیت است که نیاز به اطلاعات کاملی در مورد آنها وجود دارد. در ادامه با تعریف فیزیوتراپی لگن، به بخش مهمی از این سوالات پاسخ خواهیم داد.
فیزیوتراپی لگن چیست؟
در علم فیزیوتراپی با کمک شناخت ویژگی های بدن انسان و شرایط تاندون ها، عصب ها، عضلات و مفاصل، اقدام به حرکات فیزیکی و استفاده از دستگاه در جهت درمان صورت می گیرد. این درمان متناسب با محل مورد نظر متفاوت است. فیزیوتراپی لگن نیز بکار گیری همین علم در محدوده لگن برای برطرف کردن دردهای مختلف یا اصلاح ساختار آن می باشد. فیزیوتراپی نه تنها به از بین بردن درد لگن کمک می کند که باعث افزایش توانایی مفصل لگن و همچنین قدرت ماهیچه ها و عضلات در این ناحیه می شود. درمان فیزیوتراپی لگن به عنوان یک روش درمانی غیر جراحی مقدم بر سایر درمان ها تجویز می شود و در صورت عدم دستیابی به نتایج مورد نظر، درمان های دیگر مورد بررسی قرار می گیرد.
انواع فیزیوتراپی لگن
فیزیوتراپی ممکن است به صورت تخصصی و در یک دسته بندی خاص تجویز شود که نتایج بهتری در زمان کوتاه تر دریافت شود. برخی از انواع فیزیوتراپی لگن که به صورت تخصصی انجام می شوند عبارتند از:
۱. فیزیوتراپی لگن خاصره:
اصطلاح لگن خاصره به کمربند لگنی در جلو و همچنین به استخوان های دنبالچه و خاجی در ناحیه پشت گفته می شود. این ناحیه در محدوده ستون فقرات و پاها قرار می گیرد. اگر مشکلات لگنی عامل درد در این ناحیه شوند توانایی حرکتی فرد به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا می کند. درمان لگن خاصره با روش های فیزیوتراپی اختصاصی انجام می شود که معمولا برای افرادی تجویز می گردد که به مدت حداقل دو هفته درد در این ناحیه را احساس کرده اند.
مهم ترین روش های فیزیوتراپی لگن خاصره عبارتند از:
- استفاده از سرما درمانی و گرما درمانی
- استفاده از دستگاه های الکتروتراپی در جهت کاهش درد و التهاب ایجادی
- استفاده از دستگاه های لیزر برای کاهش التهاب و درد
- بهره گیری از مگنت تراپی در جهت تقویت استخوانی با تحریک رشد سلول های استخوانی
- حرکات ورزشی در محدوده تمرینات کششی جهت افزایش توان عضلات لگن خاصره
۲. فیزیوتراپی لگن شکسته:
ممکن است برای افراد مختلف به دلایلی مانند حادثه و تصادف یا افزایش سن، شکستگی لگن ایجاد شود. دلایل ایجاد این شکستگی بسیار زیاد است اما به هر دلیلی که ایجاد شده باشد، امکان استفاده از روش فیزیوتراپی وجود دارد. بعد از شکستگی لگن درمان جراحی بر روی فرد انجام می شود. وقتی که دوره نقاهت جراحی به اتمام رسید، نیاز است برای تسریع در عملکرد طبیعی لگن، افزایش توانایی آن و همچنین جلوگیری از تکرار شکستگی لگن، دوره فیزیوتراپی به صورت کامل بر روی فرد انجام شود. برای این نوع فیزیوتراپی از روش های زیر استفاده می شود:
- ماساژ فیزیکی توسط متخصص فیزیوتراپی
- الکتروتراپی با دستگاه
- انجام حرکات ورزشی در محدوده تعریف شده و به صورت کنترل شده
- تجویز کفش مناسب و یا ساخت کفی مناسب جهت کمک به اصلاح و عملکرد مناسب لگن
- ارائه آموزش های مراقبتی و حرکتی تا رسیدن به نتایج کامل و عملکرد طبیعی لگن
برای اطلاعات بیشتر: علت های شکستگی لگن و تشخیص
۳. فیزیوتراپی کف لگن:
در ناحیه کف لگن عضلات تحت شرایط مختلف از جمله افزایش سن، زایمان، دوره نقاهت بعد از جراحی و … تضعیف می شوند و جدای درد ممکن است توانایی عملکردی خود را نیز از دست بدهند و مشکلاتی از جمله بی اختیاری ادرار برای فرد ایجاد شود. فیزیوتراپی کف لگن در این زمینه با روش های اختصاصی از جمله تمرینات فیزیکی و ورزشی، الکتروتراپی و … در مورد مشکلات زیر بهترین نتایج را به همراه خواهد داشت:
- درد در ناحیه کف لگنی
- مشکلات مربوط به زایمان و آماده سازی اولیه جهت زایمان
- مشکلات افتادگی مربوط به روده و مثانه
- ضعیف بودن عضلات میانی لگن
- مشکلات جنسی مربوط به عضلات
- دردهای موجود در کمر
کاربردهای فیزیوتراپی لگن
مهم ترین کاربرد فیزیوتراپی لگن مربوط به افرادی می شود که دچار مشکلات حرکتی و درد در این ناحیه هستند. با انجام روش های علمی فیزیوتراپی با کمک حرکات ورزشی و همچنین دستگاه های فیزیوتراپی، به فرد کمک می شود. کاربرد فیزیوتراپی لگن محدود به دردهای لگنی نمی شود و اگر متخصص تشخیص دهد که درد ایجاد شده در ناحیه اندام شکم، دنبالچه و کنار ران ها نیز مربوط به مشکلات لگن است، برای فرد یک دوره فیزیوتراپی لگن تجویز می کند. تقویت عضلات تحتانی در کف لگن در سنین بالا نیز یکی از کاربردهای مهم فیزیوتراپی است تا از اموری مانند بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع جلوگیری شود.
کاربردهای تخصصی فیزیوتراپی لگن را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:
- دردهای دوره ای و مزمن در لگن
- آرتروز لگن
- کشیدگی عضلات لگن و رگ به رگ شدن آنها
- در رفتگی لگن به صورت مستمر که مربوط به شرایط مادرزادی می شود.
- دردهای لگنی باقی مانده از دوران بارداری و زایمان
- آرتریت
- انجام فیزیوتراپی لگن بعد از جراحی و یا گذراندن دوره شکستگی لگن
- فیزیوتراپی برای افرادی که تعویض لگن داشته اند.
مزایای فیزیوتراپی لگن
با انجام فیزیوتراپی لگن از مجموعه ای از ویژگی ها و مزایای آن بهره مند می شویم که مهمترین آنها عبارتند از:
- کاهش و در مواردی از بین رفتن درد: فیزیوتراپی درد ناحیه لگن را کاهش می دهد و برطرف می کند.
- تسریع روند درمان: بعد از آسیب های ورزشی یا حوادث، درمان هایی مانند جراحی انجام می شود، با انجام فیزیوتراپی روند درمان با سرعت بیشتری انجام می شود.
- درمان ناهنجاری های لگن: اگر فرم راه رفتن و یا ساختار لگن دچار مشکل باشد می توان تا مقدار قابل توجهی آن را با فیزیوتراپی درمان کرد.
- افزایش دامنه حرکتی: با کمک فیزیوتراپی می توان دامنه حرکت مفصل لگن را افزایش داد.
- کمک به زایمان آسان: با کمک فیزیوتراپی می توان تا مقدار زیادی درد زمان زایمان را کاهش داد و تحمل آن را برای مادر آسانتر کرد.
- افزایش اعتماد به نفس: با رفع مشکلات مختلف، اعتماد به نفس فرد برای حضور در موقعیت های مختلف افزایش می یابد.
فیزیوتراپی لگن برای چه کسانی توصیه می شود؟
فیزیوتراپی لگن فقط برای مواردی که فرد دارای درد و مشکلات حرکتی است تجویز نمی گردد و این روش درمانی جامعه هدف گسترده ای را پوشش می دهد. از جمله مهمترین افرادی که به آنها فیزیوتراپی لگن توصیه می شوند عبارتند از:
- افراد مبتلا به درد در ناحیه کمر و اطراف لگن
- بانوانی که در دوره بارداری قرار دارند و در ناحیه رحم و کف لگن احساس درد دارند.
- افرادی که دارای مشکل بی اختیاری ادرار و مدفوع هستند.
- افرادی که در ناحیه مثانه دچار مشکل هستند.
- افرادی که مشکلات حرکتی در ناحیه لگن دارند.
- مبتلایان به دردهای سیاتیکی که در بسیاری از مواقع فعالیت آنها دچار اختلال می شود.
- افراد مبتلا به یبوست و ضعف در عضلات اندام تناسلی
- معلولین مادر زاد یا معلولین ناشی از اتفاقات و حوادث می توانند جهت کاهش درد از فیزیوتراپی لگن بهره ببرند.
- افراد میانسال که دچار مشکلات حرکتی هستند و با ضعف در ناحیه لگن مواجه می شوند.
سطوح مختلف فیزیوتراپی کف لگن در زنان و مردان
فیزیوتراپی یک روش درمانی مطلق نیست بلکه یک روش پیشگیری هم می باشد. مانند ورزش که به همه افراد توصیه می شود، به برخی افراد پیش از اینکه دچار مشکلات و بیماری های خاصی شوند، انجام دوره های فیزیوتراپی توصیه می گردد. پس در یک دسته بندی کلی خدمات فیزیوتراپی برای زنان و مردان در دو سطح زیر ارائه می شود:
- سطح پیشگیری: این مورد برای زنان که تصمیم به بارداری دارند و یا در دوره بارداری قرار دارند، بسیار توصیه می شود تا علاوه بر تقویت بدن، دردهای زایمان را به مقدار زیاد کاهش دهند. به بانوان و آقایان میانسال نیز توصیه می گردد که با انجام فیزیوتراپی لگن در زمینه پیشگیری از بیماری های مرسوم در سنین بالا اقدام کنند.
- سطح درمانی: استفاده از فیزیوتراپی در این سطح برای درمان بیماری هایی مانند یبوست، مشکلات بعد از جراحی، بی اختیاری ادرار و مدفوع، دردهای شدید در ناحیه لگن، ناهنجاری های لگن و … کاربرد دارد.
فیزیوتراپی در بارداری و بعد از زایمان
دوره بارداری و بعد از زایمان برای بانوان دوره بسیار خاص، پیچیده و عجیب است. این دوره می تواند با یک برنامه ریزی درمانی تحت نظر متخصص فیزیوتراپی با کمترین درد و با بالاترین سطح احساس رضایت طی گردد. بارداری و زایمان با خود عوارض مرسومی مانند ایجاد مشکلات در ناحیه لگن و … را به همراه دارد. برنامه های تمرینی تخصصی فیزیوتراپی در این مدت و بعد از زایمان کمک می کند ساختمان اسکلتی مادر کمترین درد و فشار را متحمل شود. از طرفی عضلات توانایی بالایی داشته باشند و با ضعف و افتادگی همراه نشوند.
عوامل ایجاد درد در لگن و اطراف آن
دسته زیادی از عوامل و اتفاقات می توانند منجر به ایجاد درد در ناحیه لگن شوند که نیاز به فرآیند درمانی فیزیوتراپی لگن برای آنها وجود دارد. این عوامل عبارتند از:
- کشیدگی و پارگی تاندون: زمانی که در ناحیه لگن تاندون ها دچار کشیدگی شدید و یا پارگی شوند فرد احساس درد شدیدی دارد.
- در رفتگی مفصل لگن: در رفتگی ممکن است بر اثر حادثه یا مشکلات مادرزاد به صورت مستمر ایجاد شود. در رفتگی مفاصل درد شدیدی را برای فرد ایجاد می کنند.
- انجام جراحی لگن در موارد شکستگی یا تعویض لگن: بعد از این درمان وجود درد در عضلات به دلیل گرفتگی وجود خواهد داشت.
- آرتروز لگن: بیماری آرتروز که از ایجاد سایش مفاصل به وجود می آید، به دلیل ایجاد مشکل در دامنه حرکتی لگن، برای فرد دردهای مستمری را به همراه دارد. طی این بیماری ممکن است غضروف آسیب بیند و گاهی نیاز به جراحی آن باشد.
- رگ به رگ شدن عضلات لگن: فشارهای ناگهانی، چرخش، افتادن از ارتفاع و … منجر به کشیدگی و رگ به رگ شدن عضلات لگنی می شود که با درد همراه است.
از موارد دیگری که باعث درد در لگن می شوند می توان به آرتریت و بوریست لگن اشاره کرد که بیماری های تخصصی هستند و به راحتی قابل تشخیص نمی باشند.
انواع درد در ناحیه ی لگن
محدوده میانی بدن انسان بخاطر عملکردهای مختلف و ویژگی آناتومی بدن، در معرض دردهای بسیار گسترده ای قرار دارد. برخی از دردهای شایع در ناحیه لگن به صورت زیر می باشند:
۱. درد در ناحیه ی پشت لگن:
ناحیه نشیمنگاه انسان یکی از قسمت هایی است که دچار دردهای لگنی می شود. درد در این ناحیه یا مربوط به نواحی کمر و عضلات پا می باشد و یا مربوط به لگن می باشد. در صورتی که مربوط به لگن باشد باید اقدامات سریع در جهت درمان صورت بگیرد تا طی انجام امورات روزانه دچار مشکلات بیشتر نشود.
۲. درد در اطراف لگن:
از دردهایی که با فیزیوتراپی می توان به نتایج بسیار خوبی رسید، درد در اطراف لگن و نواحی کناری آن می باشد. این درد مربوط به ساختار استخوانی لگن نیست و اغلب از عضلات این ناحیه نشات می گیرد.
۳. درد در کشاله ران:
اصلی ترین دلایل این نوع درد کارهای فیزیکی سنگین، بلند کردن غیر اصولی وسایل و فعالیت های ورزشی می باشد. این درد بدون نیاز به جراحی در اغلب موارد با کمک فیزیوتراپی لگن بر طرف می شود.
۴. درد ناشی از شکستگی لگن:
در صورتی که شکستگی لگن به دلیل ضربه یا پوکی استخوان رخ دهد، درد بسیار شدید خواهد بود و به صورت مستمر ادامه دارد. در این حالت نیاز به جراحی یا گچ گرفتن می باشد که فرآیند درمانی سختی در پیش است. اما مهمتر از آن بعد از درمان طولانی شکستگی است که به دلیل طولانی شدن دوره درمان، عضلات دچار گرفتگی می شود و فقط فیزیوتراپی می تواند دامنه حرکتی قبلی را برای فرد فراهم کند.
مراحل فیزیوتراپی لگن در منزل
خیلی از افراد ممکن است با توجه به شرایط بیماری و مشکل لگن خود امکان حضور در مراکز فیزیوتراپی را نداشته باشند. برای این افراد خدمات فیزیوتراپی در منزل طی مراحل زیر ارائه می شود:
- معاینه اولیه ی بیمار: ابتدا شرایط کلی بیمار مورد معاینه و ارزیابی قرار می گیرد. سپس به صورت تخصصی در دسته بندی های مختلف شرایط بررسی می شود.
- بررسی فرم لگن : درصورت امکان از فرد خواسته می شود که چند قدم راه رود و اگر ناهنجاری فرمی در لگن وجود داشت، مشخص گردد و در درمان اصلاح آن مورد هدف باشد. از جمله آموزش های مختلف راه رفتن، حرکات تمرینی و استفاده از دستگاه های ویژه.
- بررسی محل درد: با انجام تماس های لمسی و همچنین پرسش سوالات مشخص، محدوده دقیق درد در نواحی مختلف لگن مشخص می گردد. تمرینات تقویتی و استفاده از دستگاه الکتروتراپی برای درمان درد استفاده می شود.
- بررسی دامنه ی حرکتی: از مشکلات رایج در مفاصل و یا بعد از انجام جراحی های سخت، کاهش دامنه حرکت می باشد. در مورد لگن باید میزان چرخش پاها، از شدن آنها، قابلیت بالا آمدن زانو از جلو یا برگشت پا از پشت به سمت بالا بررسی می شود. هرگونه اختلال در انجام این حرکات نیاز به انجام درمان دارد.
ارائه برنامه تمرینی در منزل
علاوه بر اینکه فیزیوتراپ آموزش هایی را ارائه می کند و با کمک دستگاه فرآیند فیزیوتراپی را انجام می دهد، یک دسته از برنامه های تمرینی به فرد ارائه می کند تا به صورت مستمر در منزل انجام دهد. تمریناتی مانند کمک گرفتن از کش های فیزیوتراپی، بالا و پایین بردن پا در حالت دراز، حرکت در مسیر شیب دار یا بالا و پایین رفتن از پله در این دست قرار می گیرند.
ورزش ها و تمرینات فیزیوتراپی لگن
فیزیوتراپی لگن محدود به استفاده از دستگاه نمی شود و بخش قابل توجهی از آن توسط ورزش ها و تمریناتی انجام می شود که متخصص فیزیوتراپی با توجه به شرایط فرد برای درمان تجویز می کند. مهمترین این ورزش ها و تمرینات عبارتند از:
- حرکت پل: باید در حالتی که به پشت دراز هستید، فرم بدن خود را به شکل پل در بیاورید. برای این کار کف پاها و دست ها را به زمین بزنید و قسمت میانی بدن را از زمین جدا کرده به سمت بالا ببرید.
- حرکت اسکات کوچک: در حالت ایستاده کمر را صاف نگه دارید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. سپس روی زانو به اندازه ای بنشینید که سر زانو در راستای نوک انگشتان پا قرار بگیرد.
- حرکت هیپ ابداکشن: این حرکت باید برای هر دو سمت بدن انجام شود. ابتدا یک دست را بالا بیاورید و به دیوار تکیه دهید و پای مخالف را به سمت بالا بیاورید. هر حرکت ۵ ثانیه باید طول بکشد.
- اکستنشن هیپ: در این حالت در شرایط ایستاده دستها را به سمت جلو به دیوار تکیه دهید و پاها را به صورت نوبتی از پشت بالا ببرید. سعی کنید پا از کشاله ران بالا رود و از زانو خم نشود.
- بلند شدن روی صندلی، حرکت های شکمی، حرکت چهار سر ران قوس کوتاه و … از دیگر ورزش های فیزیوتراپی لگن می باشد.
هزینه فیزیوتراپی لگن چقدر است؟
در طول مطلب دیدیم که گستردگی و تنوع مشکلات لگن چقدر زیاد است و چه فرآیند های فیزیوتراپی مختلفی برای درمان نیاز می باشد. بنابراین نمی توان عدد واحد و مشخصی را برای انجام فیزیوتراپی بیان کرد. بسته به شرایط بیمار، نوع مشکل، هدف درمان، محل کلینیک، سابقه و دانش متخصص فیزیوتراپی و … هزینه درمان فیزیوتراپی لگن متفاوت خواهد بود.
فیزیوتراپی لگن برای درمان یبوست
فیزیوتراپی به تقویت عضلات کمک می کند. وقتی که عضلات کف لگن با کمک فیزیوتراپی تقویت شوند، به مقدار قابل توجهی در جهت درمان یبوست اقدام شده است. اگر عضلات تحتانی به درستی و با توانایی مناسب کار کنند هم مشکلاتی مانند بی اختیاری مدفوع و ادرار برطرف می شود و هم فرد در انجام تخلیه روده و دفع مدفوع مشکل نخواهد داشت.
برای اطلاعات بیشتر: علائم و درمان یبوست
۱- اولین جلسه فیزیوتراپی شامل چه مواردی است؟
در اولین جلسه اولویت با تشخیص درست مشکل بیمار و عامل درد است. اینکه این درد از چه زمانی و تحت تاثیر چه عاملی ایجاد گردید؟ سپس با توجه به شرایط فیزیکی، سن، وضعیت توانایی تردد و … برنامه های فیزیوتراپی مشخص می شود. مدارک لازم در اولین جلسه شامل مدارک شناسایی و تمام گزارشات پزشکی می باشد. اگر درمان جراحی انجام داده اید یا هرگونه حادثه و اتفاق را پشت سر گذاشته اید و یا مشکلات مادرزادی داشته اید، باید تمام مستندات مربوط به آنها را ارائه کنید تا به فرآیند درمان کمک کنید.
همچنین فرم ها و پرسشنامه هایی را که در اختیار شما قرار داده می شود باید به صورت کامل تکمیل کنید. جواب ها را کاملا صادقانه و دقیق بیان کنید. بعد از ارائه مدارک و بررسی گزارشات و انجام صحبت های اولیه، معاینات فیزیکی نیز شامل انجام تنفس، راه رفتن، مشاهده وضعیت ظاهری، بررسی نقاط دارای درد، محدوده دامنه حرکتی و .. توسط فیزیوتراپ در جلسه اول انجام می شود. در این جلسه با مشخص کردن دوره درمان توصیه هایی نیز به فرد ارائه می شود.
۲- چه زمانی متوجه نتایج درمان فیزیوتراپی لگن می شویم؟
نتایج فیزیوتراپی در صورت تشخیص درست مشکل و انجام درمان استاندارد از همان هفته های اولیه خود را نشان می دهد. البته اینکه مشکل بیمار چه بوده و در چه شرایط جسمی قرار دارد، بر روی طول درمان اثر گذار است و ممکن است نتایج در مدت دیرتری قابل درک و مشاهده باشد.
