بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
اکثرا کم خونی و کمبود آهن را با هم در مرتبط می دانند، زیرا تا آهن نباشد، گلبول قرمز تولید نمی شود، اما طی تحقیقات جدید کمبود آهن بدون کم خونی شایع تر از کم خونی با کمبود آهن است. در این مقاله ما به طور کامل به این بحث می پردازیم.
کمبود آهن چیست؟
کمبود آهن یکی از شایعترین عوامل کم خونی یا آنمی (anemia) است. آنمی زمانی اتفاق می افتد که گلبول های قرمز خون از حد نرمال کمتر باشد. در موارد خفیف ممکن است علائمی ایجاد نشود اما در موارد شدیدتر، ضعف و خستگی از نشانه های آن است.
کم خونی ناشی از کمبود آهن به طور کلی ۲۰ درصد از مردم دنیا را درگیر کرده است.
بدن برای ساخت گلبول های قرمز به آهن نیاز دارد و اگر آهن کافی در دسترس نداشته باشد، نمی تواند گلبول قرمز کافی تولید نماید. با این حال ممکن است شما فقر آهن داشته باشید اما هنوز دچار کم خونی نشده باشید، اگر چه با گذر زمان میتواند به کم خونی برسد.
یک پژوهش براورد کرده است که فقر آهن بدون کم خونی سه برابر شایعتر از کم خونی با کمبود آهن است. فقر آهن خواه بدون کم خونی باشد یا با کم خونی، قابل پیشگیری و درمان است.
همچنین بخوانید: غلظت خون چیست
علائم و نشانه های کمبود آهن بدون کم خونی
فقر آهن بدون کم خونی نیز می تواند برخی از نشانه های مشابه کم خونی فقر آهن را ایجاد نماید. با این حال تنها راه مطمئن شدن از آن، آزمایش خون است.
برخی از نشانه های متداول کمبود آهن عبارتند از:
- سختی تمرکز
- احساس خستگی
- نوسان خلق
- احساس ضعف به ویژه هنگامی که جنب و جوش داشته اید
برای اطلاعات بیشتر: دلایل ضعف و بی حالی چیست؟
اگر هر یک از نشانه های بالا را احساس می کنید، بهتر است با پزشک صحبت کنید. با آزمایش خون مشخص می شود آیا فقر آهن دارید یا نه. در این آزمایش خون باید میزان آهن خون و همچنین ذخیره آهن اندازه گیری شود.
اگر چند عامل باعث کمبود آهن در شما شده باشند، ذخایر آهن بدنتان زودتر استفاده شده و رو به پایان می رود.
آزمایش کمبود آهن
برای بررسی آهن به طور کلی هموگلوبین، آهن خون، فریتین، ظرفیت اتصال به آهن و اشباع ترنس فرین اندازه گیری میشود. نرمال بودن هموگلوبین و پایین بودن فریتین نشانه کمبود آهن بدون کم خونی است. اگر هموگلوبین هم پایین باشد نشانه کم خونی ناشی از کمبود آهن است.
آیا کمبود فریتین به معنی کمبود آهن است؟
مقدار فریتین سرم خون نقش مهمی در کمبود آهن ایفا می کند. اگرچه فریتین کمتر از ۱۲ میکروگرم بر لیتر پایین محسوب می شود اما شواهد خوبی وجود دارد که نشان می دهد فریتین کمتر از ۳۰ میکروگرم بر لیتر باید به عنوان کمبود آهن در نظر گرفته شود.
پایین بودن ترنس فرین نشانه چیست؟
آزمایش اشباع ترنس فرین (transferrin saturation test) برای بررسی این که چقدر آهن در خون به ترنس فرین متصل می شود، مفید است. ترنس فرین پروتئینی است که به اتصال و ترابری آهن در گردش خون کمک می کند. پایین بودن اشباع ترنس فرین معمولا نشان میدهد کمبود آهن دارید.
پایین بودن هموگلوبین نشانه چیست؟
اگر آهن خون کم باشد هموگلوبین کمی هم ساخته می شود. هموگلوبین بخشی از گلبول قرمز است که اکسیژن را حمل می کند. هنگامی که هموگلوبین کم باشد، گلبول قرمز هم کم می شود. اگر هموگلوبین کم باشد شما کم خونی ناشی از کمبود آهن دارید. اما در کمبود آهن بدون کم خونی، مقدار هموگلوبین نرمال است در حالی که فریتین پایین است.
برای اطلاعات بیشتر: تفسیر آزمایش خون
عواملی که باعث فقر آهن می شوند
کمبود آهن به دلایل مختلف می تواند رخ دهد. گاهی اوقات ترکیبی از عوامل باعث آن می شوند.
عوامل شایع کمبود آهن عبارتند از:
- پایین بودن آهن غذاها یا دوز مکمل آهن
- افزایش نیاز به آهن در بدن
- بد بودن جذب آهن در بدن
کسانی که بیشتر دچار کمبود آهن می شوند
برخی افراد بیشتر احتمال دارد که دچار کمبود آهن شوند:
- زنان باردار
- کسانی که رژیم گیاهخواری دارند
- ورزشکاران
- کسانی که عمل جراحی بای پس معده انجام داده اند
- کسانی که دچار بیماری التهابی روده و یا بیماری سلیاک هستند
- تغییراتی در اسید معده ناشی از مصرف دراز مدت داروهای بازدارنده پمپ پروتون (مانند پنتوپرازول) یا داروهای درمان عفونت معده
- پریود به ویژه پریودهایی که خونریزی سنگینی دارند.
- از دست دادن خون به دلیل جراحی یا زخم های گوارشی
برای اطلاعات بیشتر: علت و درمان خونریزی غیر طبیعی رحم
اگر از دسته افراد بالا هستید، با چکاپ آزمایش خون می توانید وضعیت آهن و کم خونی خود را بررسی کنید.
مقدار آهن مورد نیاز بدن در روز
- کسانی که میان ۱۹ تا ۵۰ سالگی قرار دارند، به ۸ میلی گرم آهن در روز نیاز دارند.
- هر کسی که قاعدگی را تجربه می کند به آهن بیشتری نیاز دارد چون هر ماه خون از دست می دهد. این افراد باید ۱۸ میلی گرم آهن بیشتری در روز بخورند.
- کسانی که باردار هستند یا در دوره شیردهی قرار دارند، آهن بیشتری نیاز دارند.
- آهن را می توانید هم از منابع گیاهی و هم از منابع حیانی تامین کنید.
درمان کمبود آهن بدون کم خونی
نخستین گام در درمان آهن کم، بهبود تغذیه و در صورت نیاز مصرف مکمل های آهن است. نوع و دوز درست مکمل را پزشک باید مشخص نماید. در مواردی که علائم کمبود آهن وجود ندارد یا کم بودن شدید نیست و مشکل جذب آهن نیز وجود ندارد، ممکن است تنها با اصلاح تغذیه فقر آهن برطرف شود. اگر چه در بیشتر موارد تنها با بهبود تغذیه نمیتوان آهن را به سطح نرمال رساند. در موارد شدید تزریق خون انجام می شود.
اگر فقر آهن برطرف نشود چه می شود؟
اگر کمبود آهن درمان نشود، مقدار آهن موجود در بدن افت می کند و با گذر زمان، توانایی ساخت گلبول های قرمز در بدن از بین می رود. از این رو کم خونی پدیدار می شود. یادتان باشد کم خونی در مراحل نخست، علائمی ممکن است ایجاد نکند.
