کودکان دارای اختلالات رفتاری و روان شناختی در سال های اولیه کودکی به ویژه در مورد فرزندان اول و تمایز قائل شدن میان نوع عادی یک رفتار خاص و یک مشکل رفتاری واقعی ممکن است تشخیص آن دشوار باشد و امکان آن که والدین در جست وجوی کمک های حرفه ای برای کودک خردسال دچار احساس اضطراب و ناآرامی شوند، وجود دارد.
بنابراین غربالگری این اختلالات باید بخش اساسی بررسی هر کودک درابتدای دوران کودکی اش باشد. در این بخش مسائل رفتاری و روان شناختی رایجی را که ممکن است والدین و مراقبین اصلی کودکان خردسال با آنها مواجه شوند، به صورت برجسته بررسی می شود؛ همچنین برای کمک به والدین در زمینه کنترل این مسائل در خانه و به منظور به حداقل رساندن تأثیر بر رشد کودک خردسال راهبردهای مختلفی ارائه می گردد.
توصیه: توجه ویژه از طریق بازی و ارتباط صورت گیرد و پیش بینی های ضروری به عمل آید.
توصیه: هنگامی که کودک چیزی را می گیرد که مال او نیست ، سعی کنید به آرامی «نه» بگویید و ذهنش را به مورد دیگری منحرف کنید و او را سرزنش و یا مجازات نکنید.
اختلالات گفتاری
رشد زبانی و گفتاری، سنگ بنای مهم رشد بهنجار یک کودک را تشکیل می دهند و به این ترتیب چهار حوزه اصلی رشد زبان، معنا ریخت شناسی، نحو و کاربرد شناسی را در برمی گیرند. زبان به صورت غیر کلامی از طریق ژست ها و حرکات چهره و به صورت بیانی از طریق گفتار منتقل می شود. گسترش مهارت های ارتباطی در هنگام تولد از طریق حرکات چهره، ژست ها و صداهای اولیه آغاز می شود. تحول زبان نیزدر طول چند ماه اول پس از تولد شروع می شود در ادامه فهرست کوتاهی از زیربناهای تحول گفتار در کودک ارائه خواهد شد.
- از بدو تولد ۱۰ ماهگی: بازشناسی صدا، اصوات اولیه (صداهای مصوت نما یعنی زمزمه کردن )
- ۴-۲ ماهگی: اصوات صدادار
- ۵ ماهگی : اصوات بی صدا و و یا تک صدادار
- ۹-۶ ماهگی : غان وغون کردن و ادا کردن سخنان نامفهوم و بی معنی
- ۱۰ ماهگی: تولید اصوات بی صدا و صدادار منظم، پژواک گویی
- ۱۵-۱۲ ماهگی: گفتار حداقل تک واژهای (۴-۳ کلمه واضح)
- ۲۳-۱۸ ماهگی: کاربرد واژگانی مشتمل بر ۵۰ کلمه
- ۳-۲ سالگی: کاربرد واژگانی مشتمل بر ۲۰۰ کلمه
۱. تأخیر در گفتار
تأخیر در گفتار را می توان به دلایل متعددی از جمله محیط ژنتیک یا عوامل مادرزادی نسبت داد. اگر تأخیر در گفتار تا ۳۰ ماهگی حل شود، تا حدی عادی است اما گاهی این تأخیر از شرایط نهفته دیگری حکایت می کند؛ به طور مثال شرایط فیزیکی مرتبط با تأخیر درگفتار می تواند به دلیل از دست دادن شنوایی به سبب انباشتگی مایعات در گوش ها و یا سینوس ها یا اختلالات رشدی مانند اوتیسم باشد. غربالگری های توصیه شده برای رشد زبان و گفتار باند در۲۴، ۱۸، ۹ و ۳۰ ماهگی صورت بگیرند.
چنانچه غربالگری های اختلالات مربوطه ، مورد خاصی را نشان ندهد آنگاه عوامل محیطی چون ارتباط با والدین، محیط خانه مشاهده وقایع پس از سانحه و موارد دیگر نیز باید بررسی شوند. ایجاد یک محیط تشویق کننده برای رشد گفتار و زبان در خانه و در طول دوران پیش دبستانی برای کودکانی با تاخیرآشکار گفتار، تحت نظارت یک گفتار درمانگر، بسیارحائز اهمیت است؛ بنابراین باید با کودکان گفت و گو شود و به گفت و گو در هر زمانی ترغیب گردند.
۲. لکنت
لکنت معمولاً پس از مراحل کلی رشد گفتار عادی در سنین ۴-۲ سالگی آشکار می شود و پسران را بیش از دختران مبتلا می کند. لکنت به عنوان رعایت وقفه ها، در گفتار روان توصیف می شود که می تواند اصوات تکراری (تک بخشی یا کلمات / عبارات)، کشیدن صوت ها ، مکث های کشیده، وضعیت های ثابت مکانیزم های گفتار و دشواری در صحبت را شامل شود. به طور کلی، با رشد کودک این وضعیت معمولاً به خودی خود حل می شود.
هرچند، اگر لکنت تا بعد از سن چهار سالگی ادامه داشته باشد، عوامل خطرسازی که نیازمند کاوش هستند به آن دسته ای که به تأخیر در گفتار مربوط است، اضافه می شوند و عوامل محیطی مانند محیط خانه و وقایع پس از سانحه را در بر می گیرند. به منظور اجتناب از ناتوانی های طولانی مدت، تشخیص و اقدام به موقع در مورد لکنت اهمیت زیادی دارد و مراجعه به یک گفتار درمانگر مجرب توصیه می شود تا در صورت تداوم مشکل درمان با گفتارهجاهای زمان بندی شده و یا برنامه لید کامب ، در کنار اقدامات دیگر صورت گیرد.
اختلالات رفتاری
۱. پرخاشگری
پرخاشگری غالباً در کودکان به عنوان ابراز احساسات مرتبط با خشم، حسادت و یأس نمایان می شود. میزان قابل توجهی از رفتارهای پرخاشگرایانه و جسورانه نظیر زدن، گاز گرفتن و مو کشیدن غالباً به عنوان یک بخش عادی رشد به حساب می آید. یِأس و زودرنجی نیز به سبب و تغییرات خلق و خو در میان نوپایان (کودکان نوپا) در حدود سن ۱۵ ماهگی شروع می شود. در همین سنین، نوپایان محدودیت های بیانی و جسمانی مانند گفتار محدود و حرکت کند را تجربه می کنند و همراه با آن احساساتی همچون ناکامی و خشم را که به صورت زدن، گاز گرفتن بدخلقی و سایر رفتارهای پرخاشگرانه ابراز می شوند را از خود بروز می دهند.
۲. بد خلقی ها
بد خلقی ها در واقع بروز ناگهانی خشم هستند که در این وضعیت کودکان طغیان گریه فریاد و تکان دادن دست ها و پاها را به نمایش می گذارند و این کار می تواند با زدن، گازگرفتن و نیشگون گرفتن همراه شود. بدخلقی ها معمولا در حدود سن ۱۵-۱۸ ماهگی شروع می شوند و تا حدود سن ۴ سالگی ادامه می یابند چون این مورد در سن دو سالگی رایج تر هستند. از این رو لقب مشهور دوساله های مخوف به آن ها نسبت داده می شود. میزان استمرار بد خلقی ها به واکنش والدین بستگی دارد.
برای تبدیل دوساله های پرخاشگری به دو ساله های آرام لازم است والدین نکات زیر را رعایت کنند:
- تا حد امکان خونسرد بمانید. داد زدن، فریاد کشیدن یا کتک زدن کودک مسئله را حل نمی کند؛ بلکه تنها بد خلقی را افزایش می دهد.
- تا حد امکان به رفتار کودک بی اعتنایی کنید؛ این کار به خصوص زمانی موثر است که بدخلقی ها جهت جلب توجه دیگران نمایان می شود.
- کودک را کنترل کنید و او را به یک مکان امن ببرید؛ کودکانی که در طول بدخلقی به خود یا دیگران آسیب می رسانند. باید محکم نگه داشته شوند و تا هنگامی که آرام نشده اند. باید با آن ها صحبت شود؛ اگر کودک در یک مکان عمومی باشد لازم است او را به یک مکان خصوصی تر مانند ماشین یا یک اتاق دیگر ببرید.
- با تغییر توجه کودک به یک شیء یا یک فعالیت حواس او را پرت کنید.
- در چشمان کودک نگاه کنید و با یک حالت آرام ولی جدی با او صحبت کنید تا آرام بگیرد.
بعد از اینکه کودک آرام شد والدین باید کارهای زیر را نیز انجام دهند:
- مرور رفتار کودک به همراه خود او ازطریق صحبت در مورد آنچه اتفاق افتاده است و تشویق کودک به بیان احساساتش
- توضیح این امر برای کودک که بدخلقی کردن او باعث نمی شود که آنچه را که می خواهد، به دست آورد.
- هرگز برای آرام شدن پس از بد خلقی به کودک پاداش ندهید و یا تمجیدش نکنید.
توصیه: توجه ویژه از طریق بازی و ارتباط صورت گیرد و پیش بینی های ضروری به عمل آید.
توصیه: هنگامی که کودک چیزی را می گیرد که مال او نیست ، سعی کنید به آرامی «نه» بگویید و ذهنش را به مورد دیگری منحرف کنید و او را سرزنش و یا مجازات نکنید.
اختلالات روان شناختی
۱. اختلال نقص توجه در بیش فعالی
اختلال نقص توجه در بیش فعالی اختلالی است که موجب مشکلاتی نظیر بی توجهی بیش فعالی و غیرارادی می شود. کودکان مبتلا به این اختلال معمولا عملکردی نامتناسب در مدرسه و پرخاشگری در خانه و در میان همکلاسی هایشان را نشان می دهند. علائم در ۳ یا ۴ سالگی قابل مشاهده هستند عوامل همبسته با رشد این کاهش درصدی رشد سر در ۳-۱۸ ماهگی را در بر می گیرند.
تشخیص اختلال نقص توجه در پیش فعالی معمولا در حدود ۶ سالگی امکان پذیر است و نشانه ها در هنگام ورود به سیستم مدرسه سازمان یافته، نمایان می شوند. نشانه های آن به صورت یکی از سه انواع فرعی از موارد زیر آشکار می شود:
نقص توجه (که قبلاً با عنوان اختلال نقص توجه ADHD شناخته می شد): کودک در تمرکز و توجه دچار مشکل است. به عبارتی دامنه توجه محدودی دارد و نمی تواند برای مدت طولانی در یک تکلیف که نیازمند چالش ذهنی است تمرکزش را حفظ کند؛ با این حال فعالیت زیادی ندارد. این نوع فرعی در دختران شایع تر است و معمولاً اختلالی ایجاد نمی کنند.
۲. تکانشگری در بیش فعالی
کودک در اعمالش، بیش فعالی و تکانشگری نشان می دهد. ویژگی اصلی این نوع فعالیت حرکتی زیاد است و تعداد حوادث منجر به جراحت و آسیب زیادی در آن ها می شود. به بیان دیگر در زمینه کنترل و تداوم رفتار مشکل دارند؛ هر چند که مشکل قابل توجهی دیده نمی شود.
۳. نوع مرکب
در این نوع کودک دچار بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. کودکان مبتلا به نوع مرکب ویژگی های هر دو نوع فرعی را دارند و غالباً برای درمان ارجاع داده می شوند.
شایان ذکر است که با گذشت زمان ، بیش فعالی در میان کودکان مبتلا به این اختلال کاهش می یابد ولی تکانشگری و بی توجهی باقی می ماند.
موارد زیر با اختلال نقص توجه – بیش فعالی همراه هستند:
- اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)
- اختلال سلوک
- اختلال اضطراب
- اختلال افسردگی
- ناتوانایی های یادگیری
- اختلالات خواب
از زمان تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی، درمان ها، شامل دارویی و درمان رفتاری آغاز می شوند: این درمان ها بر آموزش والد و معلم تمرکز دارند. آموزش والدین به آنها در یادگیری نحوه تعامل با کودکان درک نیازهای آن ها و ارتقای توانایی های کودکان برای مدیریت رفتار کمک می کند. والدین باید در زمینه چگونگی رفتار با این کودکان در خانه نیز آموزش ببینند.
راهبردهای در زمینه آموزش والدین شامل موارد زیر می شود:
- به کودک قوانین روشن و کوتاهی ارائه بدهید تا آنها را دنبال کند.
- وظایفی به کودک محول کنید تا حس مسئولیت پذیری او افزایش باید.
- از فهرست های کوتاه برای کودک استفاده کنید تا در هنگام اختصاص کاری به او بتواند آن ها را دنبال کند.
- در حفظ زمان منظم برای غذا خوردن و تکلیف مدرسه کوشا باشید و به یک برنامه منظم پایبند بمانید.
- برای رفتار مناسب کودک یاداشهایی ارائه دهید و در صورت انجام وظایف به درستی توسط کودک او را تمجید کنید
- عواملی که می تواند در تمرکز کودک برای انجام تکالیف اختلال ایجاد کند. را تمرکزش را مختل می کنند، به حداقل برسانید.
- در هنگام انجام کارهایی که به تمرکزنیازدارند (مانند تکالیف مدرسه) کنار کودک بمانید و اگر حواسش پرت شد. دوباره او را متوجه کنید.
اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی با ترس آسیب و اضطرابی که محل کار کرد سالم و رشد کودکان است. مشخص می شود. این اختلالات از شایع ترین بیماری های روانی در میان کودکان ست و غالباً با نقص اعتماد به نفس پایین و کاهش عملکرد تحصیلی همراه باشد.
به دلیل همایندی میان معیار تشخیصی و علائم اختلال کمبود توجه بیش فعالی، باید بر تشخیص، تأکید ویژه ای داشت.
انواع مختلف اختلالات اضطرابی ویژه کودکان شامل: اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب جدایی اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی) ، اختلال وحشتزدگی و اختلال استرس پس از سانحه است.
بیشتر بخوانید: استرس و اضطراب در کودکان
۱. نوع اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
نشانه ها
- نگرانی تعمیم یافته مداوم و اضطراب بیش از حد برای یک دوره بیش از ۶ ماه
- خستگی و اختلال خواب
- بی قراری
- عدم تمرکز
- تحریک پذیری و انقباض ماهیچه
۲. اختلال اضطراب جدایی (SAD)
- اضطراب جدایی بیش از حد معمول
- اختلال در عملکرد نرمال و سالم روزانه
- برای حداقل ۶ هفته در کودکان بزرگتر از ۶سال
اضطراب جدایی برای کودکان زیر ۶ سال طبیعی است. اما اگر مداوم باشد و رشد سالم و توانایی در عملکرد را با مشکل مواجه سازد یک اختلال محسوب می شود.
۳. اختلال اضطراب اجتماعی (فوبی اجتماعی)
- پریشانی و ترس از افراد و یا موقعیت های اجتماعی
- برای یک دوره بیش از ۶ ماه
- اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است در آن شرمساری رخ دهد.
- تداوم اضطراب در میان همسالان
بیشتر بخوانید: فوبیا چیست؟
۴. اختلال و حشت زدگی
برای یک دوره حداقل ۱ ماه:
- حملات وحشت زدگی غیر منتظره
- پریشانی و ترس از وقوع و عواقب حملات
- تغییرات در رفتار
۵. اختلال استرس پس از آسیب (PTSD)
به دنبال مواجهه با رویداد آسیب زا تداوم علائم زیر برای بیش از آسیب از ۱ ماه
- تجربه مجدد وقایع آسیب را از طریق رویاها و تجدید آن خاطره ها و بازآفرینی
- پریشانی های جسمی و روانی در پاسخ به نشانه های مرتبط با حوادث
- اجتناب از افکار مکالمات، مکان ها و افرادی که ممکن است یادآور رویداد آسیب زا باشند.
- اجتناب از تعاملات اجتماعی ( انزوا)
رفتارهای عادی در برابر رفتارهای پرخاشگرانه مسئله ساز
در صورتی که بر فراوانی و شدت رفتارهای پرخاشگرایانهافزوده شود مسئله ساز خواهند شد. به کودکی که چندین بار در روز بد خلقی می کند و هر یک از این بد خلقی ها بین ۳۰-۶۰ دقیقه تدوام می یابند یا زمانی که این رفتارها از قوانین اجتماعی و حقوق ابتدایی تخطی می کنند، مشکلات بیشتر می شوند. سطوح بالایی از پرخاشگری از جمله آزار و اذیت و رفتارهای خصمانه که در طول زمان پایدار هستند یک خطر جدی است و به عنوان پیش آگاهی تخلف در دوره های بعدی در زندگی بشمار می رود.
شرایطی که می توانند به اختلالات رفتاری بیانجامند، ناتوانی های ذهنی نهفته، اختلالات طیف اوتیسم تأخیرهای زبانی، خانواده های ناکارآمد و تربیت بد را شامل می شوند.
در صورت پایداری رفتار پرخاشگرانه و تداوم آن تا بیش از ۶ ماه والدین برای مشاوره حرفه ای باید به یک روان شناس و یا روانپزشک کودک مراجعه کنند.
ناخنک زدن غذا
اصطلاح ناخنک زدن تحت عنوان غذا خوردن گزینشی یا ایراد گیرانه هم نامیده می شود و در مورد عادت امتناع از خوردن انواع گسترده ای از مواد غذایی در میان کودکان به کار می رود. والدین اغلب علائم تا خنک زدن را زمانی شناسایی می کنند که کودکان آن ها تنها انواع محدودی از مواد غذایی را مصرف می کنند. تا ناخنک زدن از سن چند ماهگی تا چند سالگی قابل مشاهده است.
این پدیده معمولاً به غذا خوردن محدود و نامنظم نسبت داده می شود و به ندرت به عنوان یک مشکل بالینی در کودکان تشخیص داده می شود. از آنجایی که تداوم این مشکل در طول دوران کودکی به احتمال قوی می تواند به افزایش خطر اضافه وزن در بزرگسالی و از دست دادن اعتماد به نفس و سلامتی منجر شود، لذا تمایز علت زیر بنایی نا خنک زدن برای اهداف مداخله ای بسیار حائز اهمیت است.
کودکانی که ناخنک می زنند احتمالاً از مشکلات پردازش حسی ، که تحت عنوان اختلالات یکپارچگی حسی نیز نامیده می شوند رنج می برند و این مسئله نهایتاً به مشکلات غذا خوردن منجر می شود. اختلالات یکپارچگی حسی نوعی مشکلات عصب شناختی هستند که در آن کودکان نسبت به صداها، نور و تاریکی بافت ها و بوها به شدت حساس هستند؛ کودکان ناخنک زن غالبا نسبت به بافت ها و مزه ها با بیزاری خاص ، حساسیت نشان می دهند؛ به طور مثال برخی از کودکان ممکن است از تمام غذاها با بافت های درشت نظیر غلات و حبوبات دوری کنند در حالی که برخی دیگر شاید از غذاهایی با بافت نرم اجتناب نمایند.
برای اطلاع از تفاوت اختلال پرخوری و پرخوری عصبی کلیک کنید.
نشانه های مشکلات پردازش حسی زیر بنایی که معمولاً نمایان هستند به قرار زیر است:
- رفلکس های همراه با عق زدن ، بالا آوردن و یا سرفه در حین غذا خوردن
- خوردن انواع محدودی از مواد غذایی
- مشکل در حین صرف غذا وقتی کودکان برای نخوردن غذا لجبازی می کنند
- زمان غذا از ۴۵ دقیقه تجاوز می کنند.
- پنهان کردن غذا در لپ ها یا زیر زبان با امتناع از جویدن آن توصیه می شود که والدین اقدامات زیر را انجام دهند.
- اگر کودک در هنگام امتناع از خوردن یک غذای جدید عق بزند با بالا بیاورد بر این نوع غذا اصرار نکنید و از دادن مجدد آن به کودک خودداری کنید.
- اگر کودک تنها از یک نوع غذا بیزاری نشان دهد. این غذا را یک بار دیگر و در یک زمان دیگر به او نشان دهید. برای افزایش پذیرش اور این غذا را با یک غذای مورد علاقه همراه کنید.
- خوردن برخی انواع غذا را روبه روی کودک مدل سازی کنید ولی به او تعارف نکنید.
- از سرگرم کردن با تنبیه کردن کودکان در زمان غذا خودداری کنید.
- از اینکه غذای کودک را در زمان های دیگر به عنوان ارائه تنبیه ندهید، خودداری نمایید. به دنبال تشخیص ادراک حسی و درمان برای کودک باشید. مکمل های ممکن را با پزشک بررسی کنید.
این اختلالات باید توسط یک روان شناس با روان پزشک بالینی تشخیص داده شود :
درمان می تواند درمان شناختی رفتاری و با درمان دارویی را شامل شود.
درمان غالبا می تواند در خانه از طریق دنبال کردن تکنیک های زیر پشتیبانی شود:
ارتباط با کودک برای بررسی ترس ها و نگرانی ها، شناسایی احساسات کمک به حل مسئله با قصه گویی برای کودک
در نظر گرفتن برنامه هایی منظم برای ایجاد حس آرامش و افزایش میزان پیش بینی پذیری و کمک به کاهش اضطراب
ناپسند شمردن گفت وگوی منفی با خودش به چالش کشیدن افکار بیهوده و تشویق افکار خوش بینانه و خودآگاهی
آموزش مهارت های آرمیدگی برای کاهش استرس تسکین دادن و آرام کردن کودک
