کیست تخمدان

آیا تا به امروز به اهمیت وجود اندام مهمی به نام تخمدان در بدن خانم‌ها فکر کرده‌اید؟ تخمدان‌ها یکی از عضوهای مهم و حیاتی در بدن هر خانم محسوب می‌شوند که از کار افتادن آن‌ها برای هر خانمی، به خصوص در سنین جوانی یکی از اتفاقات غیرقابل تصور و وحشتناک است.

مایع که داخل تخمدان و یا روی آن شکل میگیرد را کیست تخمدان می گویند، این بیماری در زنان شایع است و در هرسنی امکان بروز دارد. دلایل بروز آن شامل سابقه خانوادگی، چاقی و سن کم است.

تخمدان‌ها یک جفت غده بادامی شکل در دستگاه تناسلی زنان هستند که وظیفه تولید و ذخیره تخمک‌ها، استروژن و پروژسترون را برعهده دارند. در دو طرف رحم رباط‌هایی برای نگه داشتن آن‌ها وجود دارند. تخمک‌های تولید شده در تخمدان، بالغ شده و به وسیله لوله‌ای به نام فالوپ به رحم منتقل می‌شوند و در سیکل ماهیانه قرار می‌گیرند.

ممکن است هر خانمی در طول زندگی خود دچار بیماری‌های تخمدانی شود که پیشگیری و درمان آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از همین بیماری‌ها که در اکثر خانم‌ها هم بسیار شایع بوده، کیست‌های تخمدانی است که انواع مختلفی دارند. در ادامه مطلب با دکتر آسپرین همراه باشید تا با کیست‌های تخمدان و راه‌های تشخیص و درمان آن بیشتر آشنا شوید.

 کیست‌ تخمدان چیست؟

کیست تخمدان کیسه‌ای پر از مایع یا مواد نیمه جامد بوده که اغلب از مایعاتی که در تخمدان هستند، ایجاد می‌شوند. این کیست‌ها درون یا روی یک یا هر دو تخمدان تشکیل می‌شوند. کیست‌های تخمدان انواع مختلفی دارند که اکثر آن‌ها بدون درد و بی‌ضرر (خوش خیم) هستند. ممکن است کیست تخمدان علائمی ایجاد نکند و شما متوجه آن‌ها نشوید و فقط در طول سونوگرافی، پزشک آن را پیدا کند.

به ندرت کیست تخمدان می‌تواند عوارضی مثل درد و ناراحتی ایجاد کند و حتی بدون درمان از بین می‌رود اما در بعضی مواقع در صورت پاره شدن، می‌توانند علائم جدی و خطراتی را به همراه داشته باشند. پس بهتر ات با برنامه‌ریزی منظم برای معاینات لگنی و چکاپ ماهیانه به پزشک خود مراجعه کنید.

همچنین بخوانید:آناتومی دستگاه تناسلی زنان

 انواع کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان بیشتر در نتیجه چرخه قاعدگی ایجاد می‌شوند و کیست‌های نوع دیگر به ندرت دیده می‌شوند. علل ایجاد کیست تخمدان با توجه به نوع آن‌ها متفاوت است که در ادامه مقاله به توضیحات درباره انواع آن‌ها می‌پردازیم.

۱. کیست‌های عملکردی یا کیست ساده :کیست‌های عملکردی شایع‌ترین نوع کیست تخمدان هستند و مربوط به بیماری نمی‌شوند. آن‌ها در نتیجه تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) رخ می‌دهند. این کیست‌ها می‌توانند نشانه‌ای از عملکرد تخمدان‌های شما باشند. کیست‌های عملکردی معمولا در طول زمان، معمولا در مدت ۶۰ روز، بدون درمان خاصی، خودبه‌خود کوچک می‌شوند. دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:

۲. کیست های فولیکولی: یک کیسه کوچک در تخمدان، به نام فولیکول، هر ماه یک تخمک را به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی آزاد می‌کند. کیست فولیکولار زمانی تشکیل می‌شود که فولیکول تخمک را آزاد نکند. در عوض، فولیکول با مایع پر شده، بزرگ‌تر و به کیست تبدیل می‌شود.

۳. کیست جسم زرد: پس از این‌که فولیکول تخمک را آزاد می‌کند، گروهی از سلول‌های تولید کننده هورمون‌های استروژن و پروژسترون به نام جسم زرد را تشکیل می دهد. کیست زمانی تشکیل می شود که مایع در جسم زرد جمع شده و باعث رشد آن شود.

۴. کیست اندومتروئید یا شکلاتی: این کیست‌های تخمدانی با بافت آندومتر (همان بافتی که هر ماه در طول قاعدگی خونریزی می کنید) پر شده و باعث ایجاد کیست می‌شوند. برای این نوع کیست که ممکن است ژنتیک و وراثت در بدن، در آن موثر باشد، هنوز درمان قطعی وجود ندارد.

۵. کیست درموئید: این تومورهای خوش‌خیم یک نوع کیست غیرعادی بوده که معمولا در خانم‌های جوان بیشتر دیده شده است. این تومورهای خوش‌خیم به نام تراتوم بالغ شناخته می‌شوند و ممکن است قطر آن تا ۱۵ سانتی‌متر رشد کند. کیست های درموئید از سلول‌هایی تشکیل شده‌اند که می‌توانند انواع بافت‌های بدن انسان، پوست، مو، دندان و حتی بافت مغز را شامل شوند.

۶. کیست بدخیم تخمدان یا سرطانی: کیست‌های بدخیم تخمدان (تومورها) برعکس بقیه کیست‌ها، توده‌های جامد سرطانی هستند که علائم خود را دیر نشان داده و ممکن است بعد از تشخیص آن، درمان و حتی جراحی به خوبی جواب ندهد.

 اندازه کیست تخمدان

کیست تخمدان در بدن هر خانمی ممکن است به اندازه‌های مختلفی به وجود آیند. معمولا، زمانی که فولیکول‌های مولد تخمک، اقدام به تخمک گذاری می‌کنند، اندازه آن‌ها معادل با ۲.۵ میلی‌متر می‌شود. در نتیجه اندازه کیست‌های ساده زمانی که مایع درون آن جمع می‌شود، به بیش از ۳ میلی‌متر خواهند رسید. پس حتما باید به این موضوع توجه کرد که نباید فولیکول‌های طبیعی را در زمان تخمک گذاری با کیست‌های تخمدان اشتباه گرفت.

علل ایجاد کیست تخمدان چیست؟

شاید برای شما سوال باشد، چه چیزی باعث ایجاد کیست تخمدان می شود؟ تخمک گذاری، علت اصلی کیست تخمدان است. علل دیگر هم وجود دارد که عبارتند از:

1. تولیدمثل غیرطبیعی سلولی: تولیدمثل سلول‌های غیرمعمول می‌تواند باعث ایجاد کیست‌هایی مانند درموئید و سیستادنوما شود.
2. اندومتریوز: این کیست‌ها اغلب در مراحل پیشرفته اندومتریوز، روی تخمدان ایجاد می‌شوند.
3. بیماری التهابی لگن: عفونت‌های شدید لگن می‌تواند به تخمدان‌ها سرایت کند و باعث ایجاد کیست شود.

علل ایجاد کیست تخمدان در دختران مجرد

• عوامل خطر ابتلا به کیست تخمدان شامل سابقه خانوادگی چاقی، چاقی و سن کم است.
• علائم کیست تخمدان شامل درد لگن یا کمر، نفخ، احساس پری در شکم، درد هنگام رابطه جنسی و پریودهای نامنظم است.
• تشخیص کیست تخمدان در دختران نوجوان به دلیل علائم خفیف یا ناموجود و عدم آشنایی با علائم قاعدگی، دشوارتر است.
• اگر مشکوک به کیست تخمدان هستید به پزشک مراجعه کنید.

دختران ۱۶ تا ۱۷ ساله بعد از چند سال باید پریودی منظم داشته باشند، اما اگر قاعدگی بی نظمی را تجربه می‌کنند، ممکن است به بیماری کیست تخمدان مبتلا شده باشند و باید حتما به پزشک مراجعه کنند.

چه زنانی بیشتر در معرض ابتلا به کیست تخمدان هستند؟

همان‌طور که قبلا به آن اشاره کردیم، خانم‌ها ممکن است در هر سنی به بیماری کیست تخمدان مبتلا شوند. از این جهت نمی توان به طور دقیق بیان کرد که این بیماری محدوده سنی دارد و یا در صورت شرایط خاصی ممکن است اتفاق بیوفتد. اما آماری که در این خصوص وجود دارد، نشان می دهد اکثر افرادی که به کیست تخمدان مبتلا می شوند در محدوده سنی ۱۵ تا ۴۹ سال هستند.

معمولا در دختران و در سن‌های کم‌تر، کیست‌های تخمدان خوش‌خیم بوده و درمان آن‌ها نیز آسان‌تر خواهد بود. اما با شروع دوران یائسگی ابتلا به این بیماری می تواند خطرات بیشتری را با خود به همراه داشته باشد.

علائم و نشانه‌های کیست تخمدان چیست؟

برخی از کیست‌های کوچک‌تر هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. در این موارد ممکن است حتی ندانید که کیست دارید. کیست‌های بزرگ‌تر ممکن است باعث مشکلات و علائمی باشند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

• درد لگن یا درد مبهم در کمر: احساس پری (نفخ) واقع در قسمت پایینی شکم که ممکن است در یک طرف بدن شما، به صورت بارزتری خود را نشان دهد.
• درد هنگام مقاربت (دیسپارونی)
• قاعدگی‌های های دردناک
• حرکات دردناک روده
• احساس درد لگن پیش از دوره قاعدگی یا در طی آن
• درد خفیف در قسمت پایین کمر یا ران‌ها
• حساسیت سینه‌ها
• پریود نامنظم
• حالت تهوع و استفراغ
• اضافه وزن بدون دلیل
• خونریزی غیرطبیعی واژن
• تکرر ادرار
• مشکلاتی در خالی کردن کامل روده یا مثانه

در صورت بروز چنین علائمی در زمان داشتن کیست تخمدان، فورا به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید لگن
• تب
• سرگیجه و ضعف
• تنفس سریع

علائمی که باقی می‌مانند، می تواند نشان دهنده وضعیتی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشد. سندرم تخمدان پلی کیستیک وضعیتی است که باعث پریودهای نامنظم و سایر مشکلات مرتبط با هورمون از جمله چاقی و ناباروری می‌شود. سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن) و مشکل در کاهش وزن.

تجربه‌ی داشتن کیست تخمدان از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در صورت داشتن این بیماری، ممکن است این حس‌ها را تجربه کنید:

• به هیچ عنوان دردی حس نکنید.
• در معده خود ناراحتی خفیف یا احساس سیری داشته باشید.
• دردی داشته باشید که بتوان آن را تیز یا مانند درد مبهم توصیف کرد.

عوارض کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند اما در برخی موارد ممکن است عوارضی داشته باشد:

• کیست سرطانی: کیست‌های تخمدانی که بعد از یائسگی ایجاد می‌شوند، به نسبت کیست‌هایی که قبل از یائسگی ایجاد می‌شوند، بیشتر سرطانی هستند. پس بعد از یائسگی نباید به هیچ عنوان از چکاپ غافل شد.
• پاره شدن کیست تخمدان: کیست‌های عملکردی معمولا بدون ایجاد علائم منفی پاره می‌شوند. اما گاهی اوقات، پارگی کیست می‌تواند باعث درد شدید و تورم در شکم شما شود. کیست هر چه بزرگ‌تر باشد، احتمال پاره شدن آن بیشتر است.
• پیچ خوردگی تخمدان: کیست‌ها می‌توانند به قدری بزرگ شوند که شکل تخمدان شما را مخدوش کنند و احتمال پیچ خوردن آن را افزایش دهند. پیچش می‌تواند از جریان خون به تخمدان شما جلوگیری کند و باعث مرگ تخمدان شود. درد شدید، تهوع و استفراغ همگی از علائم پیچ خوردگی تخمدان هستند. اگر علائم پارگی کیست تخمدان یا پیچ خوردگی تخمدان را تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید.

آیا می توان از ابتلا به کیست تخمدان پیشگیری کرد؟

در حال حاضر راهی تشخیصی برای پیشگیری کیست تخمدان وجود ندارد. ممکن است کیست تخمدان در بدن تمام افرادی که تخمک‌گذاری می‌کنند، به وجود آید. اگر تعداد دفعات ابتلا به کیست تخمدان در بدن شما زیاد باشد، دکتر ممکن است برای جلوگیری از تخمک‌گذاری قرص‌های هورمونی جلوگیری از بارداری تجویز کند که با مصرف این قرص‌ها احتمال بروز کیست‌های جدید کاهش داده خواهد شد.

کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

• کیست‌ها در حین معاینه، نمونه برداری و گاهی ام آر آی لگنی قابل تشخیص هستند.
•  که یکی از مهم‌ترین این روش‌ها، بررسی علائم بالینی است. فرد در زمان ابتلا به کیست تخمدان، سطح سرمی هورمون‌های تستوسترون، پرولاکتین، انسولین و LH در بدنش افزایش می یابد.
• متخصص زنان و زایمان، با معاینه ناحیه لگن بیمار، می‌تواند به راحتی این بیماری را در بدن فرد تشخیص دهد.
• پزشک به انجام آزمایش و تست اقدام می نماید تا به طور دقیق مشاهده کند کیستی که در بدن بیمار است، جامد، مایع یا ترکیبی از این دو است، تا بتواند در نهایت این بیماری را در بدن فرد به خوبی تشخیص دهد.

پزشک شما ممکن است از آزمایش‌های زیر برای تشخیص کیست تخمدان استفاده کند:

• سونوگرافی: یکی از بهترین راه‌های تشخیص کیست تخمدان است.
• اولتراسوند: این روش تصویربرداری از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از اندام‌های داخلی بدن شما استفاده می‌کند. این می‌تواند کیست‌ها را در تخمدان‌ها، از جمله محل آن‌ها و این که عمدتا مایع، جامد و یا ترکیب هر دو هستند، تشخیص دهد.
• لاپاراسکوپی: این روشی است که در اتاق عمل انجام می شود. پزشک یک دوربین را از طریق یک برش (برش) در شکم وارد می‌کند و می‌تواند کیست را مشاهده کند.

برای اطلاعات بیشتر: مراقبت های قبل و بعد از لاپاراسکوپی

• سی تی اسکن یا ام آر ای

راه های درمان کیست تخمدان چیست؟

درمان به عواملی مانند سن، علائم و آن‌چه که باعث ایجاد کیست می‌شود بستگی دارد. همان‌طور که گفتیم، کیست‌های عملکردی تخمدان معمولاً بدون درمان و طی چند هفته یا چند ماه پس از تشخیص از بین می‌روند.

• داروهای کیست تخمدان: پزشک بعد از تشخیص ممکن است داروهای حاوی هورمون (مانند قرص‌های ضد بارداری) را برای توقف تخمک گذاری و جلوگیری از تشکیل کیست‌های آینده تجویز کند.
• جراحی کیست تخمدان: اگر کیست علائمی شدیدتر ایجاد کند و بزرگ‌تر شود، ممکن است برای برداشتن آن نیاز به جراحی باشد. نوع جراحی بستگی به اندازه کیست و نحوه ظاهر آن در سونوگرافی دارد که روش‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارتند از: لاپاراسکوپی و لاپاراتومی
• لاپاراسکوپی: همان‌طور که اشاره کردیم، روشی است که در آن پزشک یک دوربین کوچک را از طریق یک برش کوچک در شکم وارد می‌کند که با استفاده از آن می‌تواند دستگاه تناسلی و حفره لگن را مشاهده کند و کیست تخمدان را از طریق برش‌های کوچک (سیستکتومی تخمدان) بردارد.
• لاپاراتومی: اگر کیست بسیار بزرگ باشد یا نگرانی‌های دیگری وجود داشته باشد، ممکن است پزشک این روش را انجام دهد.

رژیم غذایی لازم برای کیست تخمدان چیست؟

رژیم غذایی برای پیشگیری و درمان کیست تخمدان از اهمیت بالایی برخوردار است. راهکارهای مختلفی برای بهبود این شرایط وجود دارد، با دکتر آسپرین همراه باشید تا برخی غذاهای طبیعی مهم و تاثیرگذار را باهم بررسی کنیم.

• ویتامین ب کمپلکس: این ویتامین یکی از مواد مورد نیاز کبد بوده تا استروژن‌های اضافه در بدن را به نوع کم‌خطر تبدیل کند. به‌طور کلی ویتامین‌های گروه B برای تعادل سطح هورمون‌های بدن ضروری هستند.
• ویتامین D: این ویتامین یک ماده مغذی و ضروری بوده که برای سیستم دفاعی بدن کارایی دارد، متاسفانه امروزه بسیاری از خانم‌ها، به خاطر حجاب و نبودن در آفتاب، دچار کمبود ویتامین D هستند.
• بادام: برای درمان کیست، با مصرف چربی‌های سالم می‌توانید این مشکل را رفع کنید. غذاهای سرشار از چربی‌های سالم مانند بادام تاثیر زیادی در پیشگیری و درمان این بیماری دارد. شما می‌توانید با مصرف روزانه بادام، به تعادل هورمو‌ن‌ها کمک کنید.
• نخود: از خواص نخود این است که منبع خوبی از فیتواستروژن‌ها بوده که همان استروژن گیاهی هستند که می‌توانند به تعادل هورمون کمک کنند. توصیه می‌شود به صورت روزانه نخود را به عنوان بخش مهمی از رژیم غذایی و برای رفع کیست تخمدان مورد استفاده قرار دهید. این فیتواستروژن‌ها، باعث کاهش استروژن‌های سمی یا مضر در بدن می‌شوند، کبد را تحریک کرده تا گلوبولین متصل شونده به هورمون جنسی را تولید کنند و در نهایت میزان گردش استروژن و تستوسترون در خون را کنترل خواهند کرد.
• سبزیجات با برگ سبز تیره رنگ: افرادی که دچار کیست تخمدان هستند، باید آنتی اکسیدان بیشتری مصرف کنند، چون به رفع رادیکال‌های آزاد در بدن کمک می‌کنند. رادیکال‌های آزاد، اتم‌های ناپایداری هستند که می‌توانند به رشد غیر طبیعی سلول منجر شده و در نهایت منجر به جهش سلول و سرطان خواهد شد. سبزیجات‌های با برگ تیره منبع بسیار خوبی از آنتی اکسیدان‌ها مثل بتاکاروتن و ویتامین C هستند.

اطلاعات بیشتر : رابطه جنسی در بارداری

• سویا: محصولات سویا سرشار از فیتواستروژن‌ها هستند که در نهایت به تعادل هورمون‌ها در خانم‌ها کمک می‌کنند و به همین علت به افراد مبتلا به کیست تخمدان توصیه شده است که در رژیم غذایی روزانه خود حتما این مواد غذایی را مورد استفاده قرار دهند.
• دانه‌های کتان: در تعادل هورمون‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند و باعث بهبودی و رفع کیست تخمدان می‌شود. دانه‌های کتان سرشار از چربی‌های سالم و مفید هستند، از این رو توصیه می‌شود که این دانه‌ها به‌صورت روزانه در رژیم غذایی قرار گیرد.
• ماهی: ماهی‌ها سرشار از چربی‌های سالم و مفید برای رفع مشکلات هورمونی و کیست تخمدان بوده و دارای امگا ۳ هستند، و برای رفع التهاب بسیار موثر بوده و به تعادل هورمون‌ها کمک می‌کنند.

کیست تخمدان و بارداری

به طور کلی می‌توان گفت که معمولا کیست ساده تخمدان باعث ناباروری و نازایی در زنان نمی شود و مانعی هم برای بارداری نیست. اما نوع کیست تخمدان، اندازه و سایز آن و علایم کیست بسیار مهم است. ممکن خواهد بود کیست شکلاتی (اندومتریوما) و سندرم تخمدان پلی کیستیک باعث تاخیر در باروری و یا ضعیف شدن تخمدان شود.کیست‌های بی‌خطر مثل کیست درموئید، کیست‌های عملکردی و کیست آدنوما، هیچ نقشی در باروری نخواهند داشت، اما ممکن است در دوران بارداری دچار عوارضی شوند که نیازمند درمان باشند، پس بهترین زمان درمان این کیست‌ها، قبل از اقدام به بارداری است. حتما قبل از بارداری، برای درمان کیست تخمدان، تحت نظر پزشک زنان قرار بگیرید.

فرق کیست تخمدان با فیبروم رحم چیست؟

در واقع فیبروم‌های رحمی توده‌های غیرسرطانی (خوش‌خیم) هستند که در رحم یا اطراف آن به وجود می‌آیند و دارای اندازه‌های متفاوتی هستند. در بعضی مواقع فیبروم به عنوان لیومیوم رحمی نیز شناخته می‌شود.

اگر بخواهیم فیبروم و کیست تخمدان را مقایسه کنیم، فیبروم‌ها از بافت متراکمی تشکیل شده‌اند و فقط در رحم یا اطراف آن تشکیل می‌شوند، اما کیست‌ها روی تخمدان‌ها ظاهر شده و پر از مایع چرکی هستند.