اختلال دو قطبی (Bipolar disorder) یک اختلال روانی است که باعث تغییر شدید خلق می شود. در گذشته به اختلال دو قطبی یا بای پلار، افسردگی سرخوشی (manic depression) گفته می شد.
انواع اختلال دو قطبی
چند نوع اختلال دوقطبی وجود دارد که ممکن است شامل دوره های شیدایی، افسردگی یا هایپومانیا (شیدایی خفیف) باشد. علائم آن باعث می شوند تغییرات غیر قابل پیش بینی در خلق و رفتار فرد ایجاد شود و در نتیجه آشفتگی و دشواری چشمگیری در زندگی او به وجود بیاید.
- اختلال دوقطبی یک: در این وضعیت فرد حداقل یک دوره شیدایی داشته است که ممکن است پیش یا پس از آن دوره های افسردگی شدید و یا شیدایی خفیف تجربه شده باشد. در برخی موارد، شیدایی ممکن است باعث جدا شدن فرد از واقعیات اطراف شود.
- اختلال دو قطبی دو: حداقل یک دوره افسردگی شدید و حداقل یک دوره شیدایی خفیف تجربه شده است اما فرد هرگز دوره شیدایی (مانیک) را تجربه نکرده است.
- اختلال سیکلوتیمیک: فرد حداقل دو سال (یا یک سال در کودکی و نوجوانی) از دوره های متعدد علائم شیدایی خفیف و دوره های علائم افسردگی (اگر چه شدت کمتری نسبت به افسردگی شدید دارد) داشته است.
- انواع دیگر: این مورد شامل اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط ناشی از برخی الکل، مواد مخدر و یا به دلیل برخی مشکلات پزشکی مانند بیماری کوشینگ، ام اس یا سکته مغزی می باشد.
اختلال دو قطبی دو نوع خفیف تر ختلال دوقطبی یک نیست بلکه یک تشخیص جداگانه است. در حالی که دوره های شیدایی اختلال دوقطبی یک ممکن است شدید و خطرناک شود، کسانی که اختلال دو قطبی دو را دارند نیز ممکن است طی دوره های طولانی افسرده شوند که تاثیر زیادی بر زندگی شان می گذارد.
علائم و نشانه های اختلال دو قطبی
کسانی که دچار اختلال دو قطبی هستند دوره های زیر را تجربه می کنند:
- افسردگی: احساس رخوت و بی حالی و افسرده خو بودن.
- سرخوشی یا شیدایی: احساس بسیار پرهیجان بودن و سرخوشی
علائم اختلال دو قطبی بستگی به این دارد که در کدام دوره به سر می برید. در این وضعیت روانشناختی هر دوره شدید علائم ممکن است چند هفته یا بیشتر طول بکشد.
الف- دوره افسردگی در اختلال دوقطبی:
اگر در دوره افسردگی به دکتر مراجعه کنید ممکن است تشخیص اختلال افسردگی بالینی در شما داده شود اما اگر درمان را ادامه بدهید، اختلال دو قطبی مشخص می شود. در دوره های افسردگی احساس بی ارزشی و خستگی در فرد غالب می شود. در موارد شدید حتی ممکن است فرد به خودکشی فکر کند. اگر فکر می کنید در چنین شرایطی قرار دارید حتما هر چه سریع تر به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
در دوره های افسردگی شدید انجام کارهای روزمره مانند درس خواندن، سرکار رفتن، فعالیت های اجتماعی و غیره برای فرد خیلی سخت می شود. در یک دوره افسردگی شدید، پنج مورد (یا تعداد بیشتر) از علائم زیر تجربه می شود:
- افسرده خویی مانند احساس غمگینی، تهی بودن، ناامیدی یا آماده گریه بودن (به اصطلاح اشکش دم مشکش است). در کودکان و نوجوانان ممکن است این وضعیت به صورت زودرنجی و تحریک پذیری خود را نشان دهد.
- کاهش چشمگیر علاقه یا کلا عدم لذت بردن از اغلب فعالیت ها
- کاهش وزن چشمگیر در حالی که فرد رژیم نگرفته است و قصد کاهش وزن ندارد، افزایش وزن و یا کاهش یا افزایش اشتها (در کودکان مبتلا به این وضعیت عدم وزن گیری طبق انتظار می تواند یک نشانه افسردگی باشد)
- بی خوابی و یا خواب بیش از حد
- بی قراری یا برعکس، خیلی کند بودن
- خسته یا کم انرژی بودن
- احساس بی ارزشی یا احساس گناه یا عذاب وجدان شدید یا بی ربط
- کاهش توانایی فکر کردن یا تمرکز کردن یا تصمیم گیری
- فکر کردن، برنامه ریزی و یا تلاش برای خودکشی
ب- دوره شیدایی اختلال دوقطبی:
در مرحله شیدایی اختلال دو قطبی، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- احساس شادی زیاد
- احساس پرانرژی بودن زیاد، بلند پروازی و داشتن ایده های بزرگ
- پول زیاد خرج کردن برای چیزهایی که تامین مالی آنها چندان برایتان مقدور نیست یا احتمالا نمی خواستید بخرید.
همچنین ممکن است فرد علائم زیر را نیز داشته باشد:
- عدم تمایل به خوردن و خوابیدن
- تند تند حرف زدن
- زود رنج شدن
ممکن است احساس کنید خیلی خلاق شده اید و مرحله شیدایی این اختلال را به عنوان یک تجربه مثبت تلقی کنید. همچنین ممکن است علائم روان پریشی مانند دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند یا باور داشتن چیزهایی که حقیقت ندارند.
تفاوت شیدایی و شیدایی خفیف (نیمه شدایی) چیست؟
شیدایی (مانیا) و نیمه شیدایی (هایپومانیا) دو نوع مجزا از دوره های این اختلال روانی هستند اما علائم مشابهی دارند. شیدایی شدیدتر از نیمه شدایی یا شیدایی خفیف است و مشکلات محسوس تری در عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی و همچنین ارتباطات فرد ایجاد می نماید. همچنین در دوره شیدایی ممکن است فرد دچار روان پریشی شود و نیاز به بستری پیدا کند.
دوره های شیدایی و شیدایی خفیف شامل سه یا چند مورد از علائم زیر هستند:
- به صورت غیر طبیعی بالا و پایین پریدن، خوشحال و امیدوار بودن و عجیب رفتار کردن
- افزایش فعالیت، انرژی یا بی قراری
- مبالغه آمیز بودن احساس خوب بودن و اعتماد به نفس
- کاهش نیاز به خواب
- پرحرفی غیر طبیعی
- هجوم افکار با سرعت بالا (افکار مسابقه ای) به ذهن
- حواس پرتی
- ضعف تصمیم گیری (مثلا خرید چیزی که نیاز ندارد، ریسک کردن در رابطه جنسی یا انجام سرمایه گذاری های احمقانه)
علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان
علائم و نشانه های اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان سخت تر تشخیص داده می شود. اغلب به دلیل شرایط سنی سخت می توان گفت این علائمی که دیده می شود ناشی از استرس است یا اقتضای سن و یا به دلیل آسیب های روانی دیگر به جز اختلال دو قطبی.
بیشتر بدانید: راه های درمان استرس و اضطراب در کودکان
در این سن ممکن است فرد دوره افسردگی شدید متمایز یا شیدایی یا نیمه شیدایی داشته باشد اما الگوی آن با کسانی که اختلال دوقطبی بزرگسالی را دارند میتواند متفاوت باشد. خلق کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است به سرعت در دوره ها تغییر کند. برخی کودکان ممکن است دوره های بدون علائم خلقی را در فواصل بین دوره های علامت دار تجربه کنند.
علامت بیشتر غالب اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان می تواند شامل تغییرات شدید خلق باشد که با تغییر خلق معمولی شان متفاوت است.
چه عواملی باعث اختلال دو قطبی می شوند؟
علت دقیق اختلال دو قطبی مشخص نیست اما موارد زیر می توانند باعث تحریک شروع دوره های شان شوند:
- استرس زیاد
- مشکلات ناتوان کننده و سخت
- تغییرات بزرگ در زندگی
- عوامل ژنتیکی و شیمیایی
درمان اختلال دو قطبی چگونه است؟
دوره های فراز و فرود اختلال دوقطبی معمولا به قدری شدید هستند که در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می کنند. اما روش هایی برای درمان این وضعیت وجود دارد که تفاوت زیادی در زندگی این افراد ایجاد می کند. هدف از درمان کنترل تاثیر دوره های فراز و فرود این بیماری و کمک به داشتن زندگی تا حد ممکن نرمال است.
- دارو برای پیشگیری از دوره های افسردگی و شیدایی (داروهای پایدار کننده خلق) که به مدت طولانی باید هر روز مصرف شوند.
- دارو برای درمان علائم اصلی افسردگی و شیدایی در صورت وقوع
- یادگرفتن شناسایی محرک ها و علائم هر دوره
- روان درمانی از جمله درمان گفتگو درمانی که به شما در غلبه بر افسردگی و بهبود روابطتان کمک می کند.
- تغییراتی در سبک زندیگ مانند انجام ورزش به صورت منظم، برنامه ریزی برای انجام فعالیت های لذت بخش، بهبود تعذیه و خواب
بیشتر مطالعه کنید: تاثیر افسردگی بر زندگی روزمره افراد چیست؟
در چه صورت باید به متخصص مراجعه کنیم؟
کسانی که اختلال دو قطبی دارند علی رغم تغییرات شدید خلق، اغلب تشخیص نمی دهند چقدر این بی ثباتی هیجانی شان بر زندگی شان و ارتباطات فردی شان تاثیر می گذارد و متوجه نمی شوند به درمان نیاز دارند. اگر علائمی شبیه به علائم اختلال دو قطبی دارید، ممکن است دوره های پرهیجانی، پرانرژی و بهره ور بودن برایتان جالب باشد اما همیشه به دنبال این پرهیجانی یک سقوط هیجانی اتفاق می افتد و ممکن است دچار افسردگی، رخوت و از طرفی درگیر مشکلات مالی، قانونی و یا عاطفی شوید.
اگر فکر میکنید علائم اختلال دو قطبی را دارید یا اگر علائمی از افسردگی در خود می بینید به پزشک یا روانشناس مراجعه کنید. اختلال دو قطبی به خودی خود بهتر نمی شود. با کمک متخصص می توانید این بیماری را تحت کنترل خود در بیاورید.
سوالات متداول
آیا کسی که اختلال دو قطبی دارد می تواند باردار شود؟
اختلال دو قطبی همانند سایر احتلالات روانی در دوران بارداری ممکن است بدتر شود اما متخصص به شما کمک می کند با سلامت از این دوره عبور کنید.
اختلال دو قطبی چقدر شایع است؟
بیماری اختلال دوقطبی نسبتا شایع است و به طور متوسط از هر صد نفر یک نفر به آن مبتلاست.
اختلال دو قطبی بیشتر در چه سنی ایجاد می شود؟
این وضعیت در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد اگرچه اغلب بین سنین ۱۵ تا ۱۹ سالگی بروز می کند.
آیا همیشه پس از دوره افسردگی، دوره شیدایی تجربه می شود؟
خیر، الگوی تغییر خلق در این اختلال بسیار متغیر است. برای مثال برخی افراد ممکن است تنها یک دوره دو قطبی را در زندگی خود تجربه کنند و در فواصل بین دوره ها وضعیت خلقشان پایدار باشد و برخی دیگر ممکن است دائما این دوره ها را تجربه کنند. دوره های تغییر خلق ممکن است به ندرت اتفاق بیفتد یا چندین مرتبه در یک سال تجربه شود. بیشتر افراد برخی علائم هیجانی را بین دوره ها تجربه میکنند اما برخی دیگر بین این دو دوره ثبات خلق دارند و بدون مشکل هستند. در بیشتر موارد اختلال دو قطبی با دارو و روان درمانی کنترل می شود.
عملکرد مغز افراد مبتلا به اختلال دو قطبی چه تفاوتی دارد؟
در مغز افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، تغییرات عملکردی و ساختاری متعددی دیده می شود. نواحی از مغز که تحت تاثیر این تغییرات قرار می گیرند عبارتند از هیپوکامپوس، قشر پیش پیشانی، ماده خاکستری و ناقل های عصبی. هنوز مشخص نیست این تغییرات در نتیجه این اختلال به وجود آمده اند یا خود این تغییرات هستند که باعث این اختلال شده اند.
