فوبیا (phobia) به ترس نامعقول و غیر قابل کنترل و ماندگار از حیوان، شی، وضعیت یا فعالیت خاصی گفته می شود. این ترس ممکن است به قدری شدید باشد که فرد برای اجتناب از آن راه های سختی را در پیش بگیرد. برخی افراد در واکنش به قرار گیری در معرض چیزی که فوبیای آن را دارند، ممکن است دچار حمله وحشت (پنیک اتک panic attack) شوند. حمله وحشت به ترس ناگهانی و شدیدی گفته می شود که چند دقیقه طول می کشد و علائم بدنی مانند تغییر تنفس و ضربان ایجاد می کند.
سه گروه اصلی فوبیا
الف- فوبیای خاص:
گروهی از فوبیاها را فوبیای خاص می گویند. فوبیای خاص ترس شدید از یک وضعیت یا چیز است که در بیشتر مواقع آسیب رسان نیست.
ب- فوبیای اجتماعی:
در واقع اختلال اضطراب در کسی است که ترس و ناراحتی شدیدی در ارتباط با ترس از شرمنده یا خجالت زده شدن، تحقیر شدن، آبروریزی یا طرد شدن دارد. که به آن فوبیای اجتماعی می گویند.
پ- آگروفوبیا:
آگروفوبیا ترس از حمله وحشت یا پنیک اتک در جایی یا موقعیتی است که فرار یا خارج شدن از آن ممکن است سخت یا مایه شرمندگی باشد.
اضطراب آگروفوبیا به قدری شدید است که فرد مبتلا در صورت قرار گیری در موقعیتی که امکان فرار ندارد ممکن است دچار حمله وحشت شود. برخی کسانی که مشکلات پزشکی مزمن و جدی دارند ممکن است از این که در جایی بمانند که امکان کمک های پزشکی اورژانسی وجود ندارد بترسند.
آگروفوبیا می تواند ترس از موقعیت هایی مانند زیر باشد:
- تنها بیرون از خانه گیر کردن
- در خانه تنها بودن
- در جمعیت و ازدحام بودن
- در داخل ماشین یا وسیله نقلیه دیگر بودن
- در داخل آسانسور یا روی پل بودن
توجه: کسانی که آگروفوبیا دارند معمولا از جاهای شلوغ مانند خیابان ها، مراکز خرید، کنسرت و غیره دوری می کنند.
انواع فوبیا
فوبیاهای خاص معمولا در پنج دسته زیر جای می گیرند:
- ترس مربوط به حیوانات
- ترس مربوط به محیط طبیعی (تاریکی، ارتفاع، رعد و برق)
- ترس مربوط به خون، جراحت یا مسائل پزشکی
- ترس مربوط به وضعیت های خاص (مانند پرواز با هواپیما)
- سایر موارد (مانند ترس از خفه شدن، ترس از صداهای بلند، ترس از غرق شدن و غیره)
توجه: کسانی که فوبیای خاص دارند می دانند که ترسشان بیش از حد طبیعی شدید است اما نمی توانند به آن غلبه کنند. مشکل فقط زمانی تشخیص داده می شود که این ترس خاص فعالیت های روزمره مانند تحصیل، کار یا زندگی شخصی را مختل می کند.
یک فهرست رسمی برای انواع فوبیا وجود ندارد اما محققان و پزشکان بر اساس نیازهای موجود وضعیت های فوبیا را نامگذاری کرده اند. نامگذاری فوبیاها معمولا با ترکیبی از نام یونانی (یا گاهی لاتین) منبع ترس (به عنوان پیشوند) و کلمه فوبیا به عنوان پسوند ساخته می شود. مثلا ترس از آب به ترکیب دو کلمه هیدرو (به معنی آب) و فوبیا (به معنی ترس) به عنوان هیدروفوبیا نام گذاری شده است.
همچنین وضعیتی به نام فوبوفوبیا یا ترس از فوبیا وجود دارد.
۱- گلاسوفوبیا (Glossophobia): این فوبیا به اضطراب عملکرد یا ترس از صحبت کردن در مقابل جمع نیز شناخته می شود. کسانی که دچار گلاسوفوبیا هستند علائم فیزیکی شدیدی هنگام قرار گیری یا حتی تصور قرار گیری در مقابل یک گروه از مردم تجربه می کنند.
۲- آکروفوبیا (Acrophobia): ترس از ارتفاع را آکروفوبیا می گویند. کسانی که دچار این وضعیت هستند از قرار گیری بر روی پل، کوه و یا حتی طبقات بالای ساختمان اجتناب می کنند و در صورت قرار گیری در چنین موقعیت هایی ممکن است دچار سرگیجه، عرق شدید و حتی غش کردن شوند.
بیشتر بدانید: خواب ناکافی چه عوارضی دارد
۳- کلاستروفوبیا: ترس از فضاهای بسته که در موارد شدید حتی ممکن است باعث شود فرد در آسانسور یا ماشین سوار نشود.
۴- دنتوفوبیا (Dentophobia): ترس از دندانپزشکی یا درمان های مربوط به آن را دنتوفوبیا می گویند که معمولا به دنبال یک تجربه بد از مطب دندانپزشکی ایجاد می شود. این وضعیت مانع رسیدگی فرد به سلامت دهان و دندان می شود.
۵- هموفوبیا (Hemophobia): ترس از جراحت یا خون را هموفوبیا می گویند. فردی که هموفوبیا دارد هنگامی که در معرض خون خود یا دیگران قرار می گیرد ممکن است غش کند.
۶- نیکتوفوبیا (Nyctophobia): این وضعیت ترس از شب و تاریکی است. تقریبا همیشه این ترس از کودکی شروع می شود. هنگامی که فرد سالهای نوجوانی نیز این هراس را دارد دچار نیکتوفوبیا می باشد.
۷- اویوفوبیا (Aviophobia): ترس از پرواز
۸- آراکنوفوبیا (Arachnophobia): ترس از عنکبوت
۹- اوفیدیوفوبیا (Ophidiophobia): ترس از مار
۱۰- سینوفوبیا (Cynophobia): ترس از سگ
۱۱- آکلوفوبیا (Achluophobia): ترس از تاریکی
۱۲- آلگوفوبیا (Algophobia): ترس از درد
۱۳- آگورافوبیا (Agoraphobia): ترس از فضاهای باز یا ازدحام
۱۴- آیکموفوبیا (Aichmophobia): سوزن هراسی یا ترس از اشیاء تیز
۱۵- آندروفوبیا (Androphobia): ترس از مردان
۱۶- آنژینوفوبیا (Anginophobia): ترس از خفگی
۱۷- آنتروپوفوبیا (Anthropophobia): ترس از مردم یا جامعه
۱۸- دیمونوفوبیا (Daemonophobia): هراس از شیطان یا جن
۱۹- امتوفوبیا (Emetophobia): هراس از استفراغ
۲۰- انتوموفوبیا (Entomophobia) یا اینسکتوفوبیا: ترس از حشرات
۲۱- افبی فوبیا (Ephebiphobia): هراس از نوجوانان
۲۲- اروتوفوبیا (Erotophobia): ترس از رابطه جنسی
۲۳- هیپوکوندریدا (Hypochondria): هراس از بیماری
۲۴- لاتروفوبیا (Iatrophobia): ترس از دکترها
۲۵- نکروفوبیا (Necrophobia): ترس از مرگ یا چیزهای مرده
۲۶- نوموفوبیا (Nomophobia): هراس از بدون موبایل بودن
۲۷- پاتوفوبیا (Pathophobia): ترس از بیماری
۲۸- پایروفوبیا (Pyrophobia): هراس از آتش
۲۹- اسکولیونو فوبیا (Scolionophobia): ترس از مدرسه
۳۰- آماکسوفوبیا (Amaxophobia): ترس از راندن ماشین
چه عواملی باعث ایجاد فوبیا می شوند؟
محققان فکر می کنند هم عوامل محیطی در شروع فوبیا نقش دارند و هم ژنتیک. برخی فوبیاها با مواجهه خیلی بد با یک وضعیت یا شی ترسناک ارتباط دارند. کارشناسان سلامت روان هنوز نمی دانند آیا برای شروع فوبیا حتما اولین مواجهه این چنینی لازم است یا ممکن است فوبیا در کسانی که زمینه آن را دارند بدون چنین مواجهه ای ایجاد شود.
تحقیقات نشان می دهند کسانی که وضعیت های پزشکی خاصی دارند اغلب دچار فوبیا هستند. برای مثال پس از آسیب های مغزی بسیاری از افراد دچار فوبیا می شوند. سوء استعمال مواد مخدر و غیر قانونی و افسردگی (تاثیرات افسردگی بر زندگی افراد چیست) نیز با فوبیا ارتباط دارند.
علائم و نشانه های فوبیای اجتماعی
در این فوبیا، حتی زمانی که فرد سعی می کند ترس خود در مواجهه با این موقعیت ها را کنترل کند معمولا شرایطی را تجربه می کند:
- احساس اضطراب شدید پیش از یک برنامه
- احساس ناآرامی شدید در طول واقعه یا برنامه
- احساس ناخوشایند طولانی پس از واقعه
بیشتر مطالعه کنید: دلایل استرس و اضطراب در کودکان چیست
اغلب فوبیای اجتماعی در موارد زیر رخ می دهد:
- سخنرانی در جمع
- ملاقات کردن کسی
- دیدار یا گفتگو با اشخاص رده بالاتر
- استفاده از توالت عمومی
چه عواملی احتمال ایجاد فوبیای خاص را بیشتر می کنند؟
در واقع هنوز علت آن مشخص نیست اما به نظر می رسد سابقه خانوادگی در آن نقش دارد (این تاثیر ممکن است به صورت اکتسابی در طول زندگی باشد یا ژنتیکی). توجه داشته باشید اگر اجتناب از منبع فوبیا برای فرد سخت نباشد به ندرت به دنبال درمان آن می رود. حتی گاهی اوقات ممکن است فرد ترجیح بدهد شغل خود را عوض کند یا تصمیمات مهم دیگری بگیرد تا از منبع فوبیای خود دوری کند.
آیا فوبیای اجتماعی همان خجالت کشیدن است؟
اغلب مردم فکر می کنند این اختلال همان خجالت کشیدن است در حالی که چنین نیست. افراد خجالتی ممکن است خیلی سختشان باشد که در جمع حضور پیدا کنند یا در کنار دیگران باشند اما اضطراب شدیدی در یک موقعیت اجتماعی پیش بینی شده ندارند. همچنین لزوما از شرایطی که باعث خجالت کشیدن آنها شود دوری نمی کنند. اما برعکس، کسانی که فوبیای اجتماعی دارند لزوما خجالتی نیستند و ممکن است در بیشتر مواقع در کنار برخی افراد کاملا راحت باشند. این افراد از قرار گیری در معرض موقعیت های اجتماعی که باعث فوبیای آنها می شود خودداری می کنند.
همچنین بخوانید: کمک های اولیه و درمان فوری هنگام غش کردن
از کجا بفهمیم فوبیا داریم یا فقط ترس یا چندش معمولی است؟
پیش از هر چیز باید بدانید به هر ترسی فوبیا گفته نمی شود. شایع ترین و ناتوان کننده ترین نشانه فوبیا، پانیک اتک است اگر چه بسیاری از مواقع کسی که فوبیا دارد دچار حمله وحشت نمی شود. علائم و نشانه های پانیک اتک به این صورت است:
- تند شدن ضربان قلب
- نفس نفس زدن
- تندتر حرف زدن یا عدم توانایی صحبت کردن
- خشک شدن دهان
- آشفتگی معده
- حالت تهوع
- بالا رفتن فشار خون (دلیل فشار خون بالا)
- لرز
- درد سینه یا احساس فشار در سینه
- عرق شدید
- انگار یک اتفاق بد در حال رخ دادن است
- احساس خفگی
- سرگیجه
توجه داشته باشید فردی که دچار فوبیا است لزوما نباید حمله وحشت را تجربه کند تا تشخیص فوبیا در او داده شود.
آیا می توان از فوبیا پیشگیری کرد؟
اگر چه نمی توانید از ایجاد فوبیا در خود جلوگیری کنید اما با استراتژی های زیر می توانید از حمله وحشت یا اضطراب جلوگیری کنید:
- از تکنیک های ریلکسیشن یا آرام سازی ذهن مانند تنفس عمیق استفاده کنید.
- مصرف الکل را کاهش دهید.
- خواب را در اولویت خود قرار دهید.
- مدیتیشن را امتحان کنید.
- به گروه های حمایتی آنلاین یا حضوری بپیوندید.
توجه داشته باشید درمان زود هنگام حمله های وحشت می تواند از ایجاد آگروفوبیا پیشگیری کند.
