راه های درمان انواع فوبیا

فوبیا یا هراس زدگی به ترس غیر منطقی و شدید از چیزی می گویند که احتمال آسیب رساندن آن کم است. خود کلمه فوبیا از واژه یونانی فوبوس (phobos) به معنی ترس یا وحشت می آید. مثلا معنی لغوی هیدروفوبیا، ترس از آب است. کسی که فوبیا دارد ترس غیر منطقی و شدیدی از چیزی خاص یا شرایطی خاص را تجربه می کند. فوبیا باعث می شود تمام ذهن و بدن فرد را در آن لحظه درگیر کند و اگر منبع فوبیای فرد در اطراف او زیاد باشد می تواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند. کسانی که فوبیا دارند عامدانه از شرایط یا چیزی که به فوبیا دارند دوری می کنند. قصد داریم در این مقاله به معرفی روش های درمان فوبیا بپردازیم.

فوبیا در مغز چه تغییراتی ایجاد می کند؟

هنگامی که می ترسید تغییرات ساختاری و مولکولی در نورون های مغز ایجاد می شود. در مطالعات تصویربرداری مشخص شده است که فوبیاها با تغییرات بزرگی در فعالیت مغزی همراه هستند.

بر اساس تحقیقات جدید و با استفاده از روش های پیشرفته تصویربرداری مغز اکنون مشخص شده است که بخش کوچکی در میانه لوب های گیجگاهی مغز به نام بادامه یا آمیگدالا (amygdala) نقش اصلی را در فوبیا ایفا می کند. این بخش از مغز در افراد مبتلا به فوبیا در هنگام مواجهه با محرک ترس (مثلا اگر فوبیای سگ دارید هنگام مشاهده سگ) فعالیت بیشتری می کند. آمیگدالا یا بادامه مغز بخشی است که با واکنش به هیجانات مرتبط است.

ترس هیجان اصلی است که در آمیگدالا به آن پرداخته می شود. به همین علت سلامت آمیگدالا برای حیات ضروری است. در این بخش کوچک بادامی شکل از مغز چیزهایی که می بینید و می شنوید پردازش می شوند تا مشخص شود خطرناک هستند یا نه. اگر آمیگدالا چیزی را خطرناک ثبت کند، از این به بعد در آینده هر بار با آن مواجه شوید واکنش “بترس و فرار کن” در مورد آن اعمال می شود تا جان شما را نجات دهد. اگر آمیگدالای مغز شما به هر دلیلی به اشتباه چیزی را خطرناک ثبت کند دفعات بعد شما را وادار به ترسیدن و فرار کردن می کند.

مثلا در کودکی کسی از اطرافیان شما مارمولک می بیند، جیغ می زند و فرار می کند و شما بلافاصله ناخودآگاه وحشت می کنید و فرار می کنید، در این زمان یک ارتباط بین مارمولک و خطر در بادامه مغز شما ثبت می شود و هر بار این رفتار تکرار شود این ارتباط قوی تر می شود. در یک مطالعه مشخص شد آمیگدالای سمت راست در واکنش به هیجانات منفی مانند فوبیا بسیار فعال تر است در حالی که آمیگدالای سمت چپ در واکنش به هیجانات خوشایند بسیار بیشتر مرتبط است. جالب است بدانید یافته های یک پژوهش نشان می دهد هر چه فعالیت آمیگدالای سمت راست بیشتر باشد، حس آشفتگی ناشی از محرک فوبیا بیشتر است.

چه وضعیت هایی بر آمیگدالا تاثیر می گذارند؟

بیشتر وضعیت هایی که آمیگدالا را درگیر می کنند مانند مشکلات مربوط به سلامت روان یا سلامت مغز، می توانند بر عملکرد این عضو مهم از مغز اثر بگذارند . برخی از این عوامل عبارتند از اختلالات اضطرابی، اختلالات خلق، فوبیا، اختلالات شخصیتی، سندرم کلوور بوسی (Klüver-Bucy)، بیماری آلزایمر، اختلال طیف اوتیسم، سرطان مغز، برخی از انواع صرع و سکته مغزی.

روش های درمان انواع فوبیا

برخی انواع روان درمانی استاندارد طلایی درمان فوبیا در نظر گرفته می شوند. برخی متخصصان ممکن است داروهایی مانند داروهای بازدارنده انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI) یا داروهای آرام بخش برای درمان برخی علائم یا به صورت کوتاه مدت برای کمک به جلوگیری از حمله های اضطرابی در طول درمان تجویز کنند.

روش های درمانی موفق برای فوبیا به صورت زیر است:

• مواجهه درمانی: در مواجهه درمانی که به آن درمان مواجهه و پیشگیری از واکنش نیز می گویند، مواجه تدریجی با منبع ترس انجام شده و به مغز شما کمک می شود یاد بگیرد شی مورد نظر خطرناک نیست یا پیامدهای آن قابل تحمل تر از چیزی است که مغزتان باور دارد. در برخی موارد ممکن است تراپیست (درمانگر) شما از تکنولوژی واقعیت مجازی برای شبیه سازی یک موقعیت پیچیده مانند پرواز در هواپیما یا تعامل با دیگران (مثلا سخنرانی در جمع) استفاده نماید. محققان می گویند مواجهه درمانی در ۹۰ درصد افراد مبتلا به فوبیا که برای این درمان مراجعه کرده اند، موثر واقع میشود.

توجه داشته باشید این درمان حتما باید توسط متخصص انجام شود وگرنه ممکن است وضعیت بدتر شود.

• رفتار درمانی شناختی یا سی بی تی: درمانگر با استفاده از این روش به تنهایی و یا همراه با مواجهه درمانی به شما کمک می کند مهارت های حل مسئله را در خود تقویت کنید و نگرش خود را تغییر دهید.
• درمان ذهن آگاهی: در این درمان کمک می شود استرس کاهش یافته و هیجانات بیشتر تحت کنترل قرار بگیرند.

مواجهه درمانی چه مواردی را درمان می کند؟

از مواجهه درمانی در درمان انواع مشکلات استفاده می شود از جمله موارد زیر:

• درمان فوبیا
• درمان اختلال وحشت
• درمان اختلال اضطراب اجتماعی
• درمان اختلال وسواسی اجباری (به آن اختلال وسواسی – جبری و و اختلال وسواس فکری عملی و به اختصار او سی دی (OCD) نیز می گویند.)
• اختلال استرس پس از حادثه
• اختلال اضطراب عمومی انواع تکنیک های مواجهه درمانی

برای این منظور روانشناس ممکن است از یکی از استراتژی های زیر بهره بگیرد:

• مواجه درمانی در محیط واقعی یا زنده: در این روش شما مستقیما با چیزی که از آن می ترسید یا فعالیتی که از آن اجتناب می کنید به تدریج مواجه می شوید. مثلا اگر از مار هراس دارید ممکن است به تدریج به شما کمک شود به مار واقعی نزدیک شوید یا اگر از سخنرانی در جمع هراس دارید ممکن است از شما خواسته شود در جمع مخاطبان صحبت کنید.
• مواجهه درمانی تخیلی: در این روش شما چیزی که از آن می ترسید را تصور می کنید. متخصص به شما کمک می کند این کار را انجام بدهید تا جایی که واکنشی به آن نداشته باشید.
• مواجهه درمانی واقعیت مجازی: در این روش از تکنولوژی واقعیت مجازی برای قراری گیری شما در معرض فوبیایتان استفاده می شود. شما می دانید که آن موقعیت یا شی وجود واقعی ندارد بلکه شبیه سازی شده است.
• مواجهه درمانی درون آگاهی (Interoceptive): در این روش حس های فیزیکی که بی ضرر هستند عامدانه ایجاد می شوند. مثلا ممکن است از فردی که دچار اختلال وحشت است خواسته شود به جایی برود که باعث افزایش سرعت ضربان قلب و تنفسش شود و به این ترتیب یاد بگیرد که این حس ارتباطی با خطر ندارد.

روش های مواجهه درمانی برای درمان کردن فوبیا

• مواجهه درمانی تدریجی: روانشناس به درمانجو کمک می کند رده بندی مواجهه با ترس درست کند که در آن چیزهایی که از آنها می ترسد مطابق سختی، درجه بندی شده اند. سپس مواجهه به ترتیب از ترس های راحت تر شروع می شود و به تدریج به سمت کارهای سخت تر پیش می رود.
• مواجهه درمانی غوطه ور سازی: در این روش با استفاده از طبقه بندی ترس، مواجهه شدن با سخت ترین کارها شروع می شود.
• حساسیت زدایی سیستماتیک: در برخی موارد مواجهه درمانی ممکن است با ورزش های ریلکسیشن ترکیب شود تا به فرد احساس راحتی بیشتر و کنترل بیشتر در رابطه با ترس هایش بدهد.

بیشتر مطالعه کنید: افسردگی چه تاثیراتی بر زندگی روزمره افراد می گذارد؟

فواید مواجهه درمانی

مواجهه درمانی به چند روش زیر به شما کمک می کند:

عادت کردن: به مرور افراد واکنششان به منبع فوبیایشان کاهش می یابد.

ریشه کن شدن: مواجهه درمانی می تواند به ضعیف شدن ارتباط هایی پیشین که بین منبع ترس (مثلا سوسک) و خطر در مغز برقرار شده بود کمک کند.

توانمندی:  پیش رفتن مرحله به مرحله در مواجهه درمانی باعث می شود درمانجو توانایی خود در مقابله با ترس هایش را بشناسد و اضطرابش کاهش یابد و اطمینانش به خود افزایش یابد.

پردازش هیجانات: در این درمان فرد یاد می گیرد پیوندهای جدید و واقع بینانه در مغز خود با منبع ترس برقرار کند و هیجاناتش نسبت به آنها تغییر کنند.

مواجهه درمانی چگونه انجام می شود؟

این که چه تکنیکی برای شما استفاده شود بستگی به هدف از درمان، شرایط شما و تخصص درمانگرتان دارد. به طور کلی در مواجهه درمانی مراحل زیر انجام می شود:

• چیزی که منشا ترس یا اضطراب شما شده است شناسایی می شود. درمانگر به قرار دادن شما در معرض محرک این فوبیا اقدام می کند.
• اغلب با استفاده از رویکرد تدریجی، شما به آرامی، با ملایمت، در محیطی ایمن و به صورت تدریجی با مدل های خفیف تر محرک ترستان مواجه می شوید.
• به مرور که به شرایط کمتر ترسناک عادت کردید و قدم به قدم به ترستان نزدیکتر می شوید.
• تعداد جلسات و طول مدت هر جلسه درمان بستگی به سرعت پیشرفت شما دارد.

برای مثال اگر از موش می ترسید، درمانگر ممکن است ابتدا با نشان دادن تصاویری از موش در جلسات اول، کار را شروع کند. در جلسه های بعدی ممکن است موش زنده در قفس آورده شده و با فاصله زیاد از شما، قرار داده شود. در جلسات بعد فاصله شما کمتر و کمتر می شود تا زمانی که بتوانید موش را لمس کنید.

پژوهش های گسترده ای کارایی مواجهه درمانی در درمان اختلالات اضطرابی از جمله فوبیا را تایید کرده اند.

آیا خودم می توانم مواجهه درمانی انچام بدهم؟

معمولا مواجهه درمانی تحت نظارت درمانگر یا متخصص دیگر صورت می گیرد. در یک پژوهش بازبینی کوچک در سال ۲۰۱۸ چنین نتیجه گیری شد که مواجهه درمانی های مستقیم توسط درمانگر، موثرتر از خود درمانی بوده است. با این حال می توانید جنبه های مختلف مواجهه درمانی را در زندگی روزمره خود انجام دهید تا بر فوبیاهای خفییف تر خود غلبه کنید.

گاهی اوقات اقدامات اشتباه می تواند باعث شود ترس فرد بیشتر شود. در موارد جدی تری مانند اختلال استرس پس از حادثه بهتر است خودتان چنین درمانی را امتحان نکنید.

مواجهه درمانی چگونه به برطرف شدن فوبیا کمک می کند؟

مواجهه درمانی در واقع به نوعی، ارتباط های عصبی آسیب رسان در بادامه یا آمیگدالای مغز را تغییر می دهد. هنگامی که فوبیا شکل می گیرد در واقع ارتباط نادرستی بین منبع ترس (برای مثال ارتفاع، موش، سوسک و غیره) و به خطر افتادن بقای فرد ایجاد می شود.

هنوز محققان در این زمینه در حال تحقیقات هستند اما چیزی که در مورد بیولوژی فوبیا میدانیم این است که مواجهه درمانی نه تنها نورون های ترس را خاموش می کند بلکه باعث بازسازی نوع خاصی از ارتباط بازدارنده به نام سیناپس پریسوماتیک می شود. سیناپس های بازدارنده پریسوماتیک ارتباط یا کانکشن های بین نورون ها هستند که یک گروه از نورون ها را قادر می سازد گروه دیگر از نورون ها را ساکت کنند. در مواجهه درمانی، شمار سیناپس های بازدارنده پریسوماتیک حول نورون های ترس در آمیگدالا افزایش می یابند. این افزایش است که توضیح می دهد چگونه در مواجهه درمانی، نورون های ترس خاموش و ساکت می شوند.

افزایش تعداد سیناپس های بازدارنده پریسوماتیک در واقع نوعی ریمدلینگ یا تغییر شکل و بازسازی در مغز است. این نوع ریمدلنیگ به نظر نمی رسد که حافظه مربوط به شرایط ترسناک را پاک کند بلکه آن را سرکوب و مهار می کند و به این ترتیب فرد واکنشی به منبع ترس نشان نمی دهد.