تغذیه مناسب برای رشد متناسب نوزادان و کودکان امری مهم و حیاتی است. مکمل های تغذیه ای تأثیر مثبتی بر ضریب رشدی کودک دارند که این ضریب شامل استدلال کاربردی هماهنگی دست و چشم، شنیدن و صحبت کردن و سطح کارایی است. رژیم غذایی که برای کودکان استفاده می شود باید شامل تمام گروه های غذایی مانند سبزیجات، میوه، منابع پروتئین، غلات کامل و محصول های لبنی (کم چرب) باشد.
کودکانی که از رشد طبیعی برخوردار نیستند و قد کوتاهی دارند در مقایسه با کودکانی که به طور طبیعی تغذیه می شوند بعد از ۱۲ ماه استفاده از مکمل های تغذیه ای افزایش چشمگیری در ضریب رشدی خود نشان می دهند. در این مقاله راهنمایی هایی در زمینه تغذیه مناسب رشد کودک ارائه شده است و همچنین رژیم هایی که در شرایط خاص مورد استفاده قرار می گیرند آمده است؛ افزون بر آن تغذیه مرتبط با مرحله رشدی نیز به طور خلاصه بررسی شده است.
تغذیه با شیر مادر
شیر مادر به طور خاص غذای اصلی نوزادان در یک سال اول زندگی است؛ شیر مادر برای ارتقای سلامت رشد و افزایش خود ایمنی نوزادان از تولد تا ۲ سالگی، مفید ترین نوع شیر است. نوزادان سالم در شش ماه اول تمام نیاز های تغذیه ای خود را از شیر مادر دریافت می کنند. افزون بر آن نوزادان زودرس و نوزادان تازه متولد شده نیز به استثنای تعداد کمی از آنها باید به عنوان منبع اصلی تغذیه، از شیر مادر استفاده کنند.
کیفیت و کمیت شیر مادر تحت تأثیر وضعیت و عادت های تغذیه ای مادر قرار می گیرد. تغذیه پیشنهادی کلی برای یک مادر شیرده شامل دریافت کالری، پروتئین، ویتامین و مواد معدنی بیشتر است. به مادران شیرده توصیه می شود که از کم شدن آب بدن خود جلوگیری کنند و بسته به سطح تشنگی حدود ۱۲-۸ فنجان مایعات به طور روزانه بنوشند.
جدول زیر نمونه ای از الگوی تغذیه ای مادر شیرده (۶ ماه اول) را نشان می دهد.
میان وعده ها :
اگر سابقه فامیلی آلرژی به بادام زمینی وجود دارد کره بادام زمینی استفاده نشود.
بیشتر بخوانید: حساسیت کودکان چگونه درمان می شود
مراحل رشد و بررسی چگونگی تغذیه کودک
بین ۴ تا ۶ ماهگی
نیازهای تغذیه ای نوزاد افزایش می یابد و تغذیه با مکمل ها برای تأمین مقدار کالری، تامین مواد معدنی و ویتامین ها لازم است. در مورد ترتیب با سرعت شروع غذای جامد به کودک در سنین مختلف تحقیق بالینی انجام نشده است. آمادگی کودکان برای پذیرفتن غذاهای مکمل بسته به سن آن ها متفاوت است. درادامه مراحل رشد بین ۴ تا ۶ ماهگی و آمادگی برای پذیرش غذای جامد آمده است:
- کم شدن واکنش اکستروژن و توانایی بلند کردن زبان برای حرکت دادن غذای پوره شده به جلو و عقب در دهان ( واکنش اکستروژن = پایین بردن زبان که باعث می شود غذا از دهان بیرون داده شود)
- توانایی برای نشان دادن میل به غذا با باز کردن دهان و به جلو آمدن با نشان دادن عدم تعامل با سیری با عقب رفتن و رو برگرداندن.
- توانایی برای نشستن بدون کمک و گرفتن غذا با کف دست
- بین ۷ تا ۹ ماهگی نوزاد می تواند نوشیدنی را از یک فنجان کوچک مزه مزه کند.
بین ۹ تا ۱۰ ماهگی:
- توانایی گرفتن غذا با انگشت شست و سبابه افزایش می یابد.
- بازی کردن با قاشق در موقع غذا بدون توانایی غذا خوردن به تنهایی.
- توانایی نگه داشتن فنجان یا بطری به تنهایی
برای اطلاع از اینکه کدام مواد غذایی بیشترین پروتئین را دارند کلیک کنید.
نکات مهم تغذیه مناسب رشد کودک
- احتمالاً ۱۰ درصد وزن نوزادان در هفته اول کم می شود و در پایان هفته دوم دوباره به وزن اولیه باز می گردد.
- مقدار غذا، از نوزادی به نوزاد دیگر فرق می کند؛ حتی ممکن است در یک کودک در زمان سلامت و یا بیماری، این میزان تغییر کند.
- نباید از مایکروویو برای گرم کردن شیشه شیر یا غذای کودک استفاده کرد.
- هنگام غذا دادن به کودک شیشه شیر نباید داخل حوله نگه داشته شود چون خطر خفگی وجود دارد.
- دادن غذای جامد از مقادیر کم باید شروع شود مثلاً دو قاشق چایخوری و کم کم افزایش یابد تا به حد نیاز واقعی برسد.
- به مادرها توصیه می شود که در زمان خواب از شیشه شیر استفاده نکنند چرا که ممکن است وابستگی به شیشه در زمان خواب ایجاد شود و به خراب شدن حالت دندان ها منجر گردد.
- به مادران توصیه می شود که از سنین پایین، مسواک زدن با مسواک نرم را به کودکان یاد بدهند.
- به مادران توصیه می شود که مصرف شیر پرچرب را تا ۲ سالگی ادامه دهند، سپس شیر کم چرب و بعد از سن چهار سالگی، شیر خامه گرفته شده جایگزین گردد.
مکمل های ویتامین
- نوزادان نارس و نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند باید روزانه ۴۰۰ واحد ویتامین D دریافت کنند. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه نمی شوند در صورتی باید مکمل دریافت کنند که شیر دریافتی آن ها کمتر از ۱۰۰۰ میلی لیتر در روز باشد.
- اگر فلوراید موجود در آب کمتر از ۰.۳ میلی گرم در لیتر باشد، مکمل فلوراید بعد از ۶ ماهگی توصیه می شود.
- مکمل آهن (۱ الی ۲ میلی گرم به ازای هر یک کیلوگرم از وزن بدن در روز آهن المنتال) در ۴ ماهگی برای نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند توصیه می شود. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه نمی کنند اگر شیر دارای آهن مصرف کنند اغلب مکمل کافی دریافت می کنند. برای نوزادان نارس دریافت مکمل آهن را از حدود ۶ ماهگی باید آغاز کرد. (۳ الی ۴ میلی گرم به ازای هر یک کیلوگرم از وزن بدن در روز آهن المنتال)
۱۰ تاکید تغذیه مناسب رشد کودک
- تأکید بر تغذیه فقط با شیر مادر ۴ تا ۶ ماهگی.
- دادن غذای جامد به صورت تدریجی (یک وعده) حدود ۶-۴ ماهگی.
- غذا دادن به کودک در طول روز و ممانعت از تغذیه او در شب بعد از اینکه وزن کودک به ۵-۶ کیلو رسید.
- توجه به علائم گرسنگی و سیری کودک.
- غذا دادن به کودک در زمانهای منظم بعد از ۶ ماه.
- گذاشتن کودک در یک صندلی بلند، زمانی که بتواند بدون کمک بنشیند.
- حضور کودک در زمان های غذا خوردن کنار خانواده.
- تشویق کودک در زمینه امتحان کردن مواد غذایی مختلف.
- اجازه به کودک برای بازی با غذا و غذا خوردن به تنهایی
- تبدیل غذا خوردن به یک تجربه لذت بخش
برای اطلاعات بیشتر: بهبود تکامل کودک
۱۰ ممانعت تغذیه مناسب رشد کودک
- عدم استفاده از تخم مرغ قبل از یک سالگی
- عدم استفاده از عسل قبل از یک سالگی
- عدم استفاده از شیر گاو قبل از یک سالگی
- عدم استفاده از غذاهای داغ و تند قبل از یک سالگی
- عدم استفاده از کره بادام زمینی پیش از دو سالگی (به دلیل بالا بودن خطر آلرژی به بادام زمینی)
- عدم استفاده از غذاهایی که ممکن است موجب خفگی شوند (مانند پاپ کورن، انگور، هویج خام، آجیل شیرینی های سفت و یا هات داگ)
- عدم استفاده از آجیل قبل از سه سالگی (به دلیل خطر خفگی و آسپیراسیون جسم خارجی).
- عدم استفاده از نوشابه های کربنات دار و ممانعت از مصرف بیش از حد میوه با نوشیدنی های شیرین بیش از ۲ سالگی.
- عدم استفاده از غذاهای پرکالری یا غذاهایی که ارزش غذایی ندارند (چیس، شکلات و غیره)
- عدم استفاده از قهوه یا نوشیدنی های الکلی
جدول زیر مقادیر میانگین نیازهای روزانه تغذیه کودک را نشان می دهد.
راهکارهای پیشنهادی برای تغذیه مناسب
در شش ماه اول زندگی، تغذیه فقط با شیر مادر یا شیر خشک جایگزین توصیه می شود.
برای اطمینان از دریافت پروتئین، چربی و کربوهیدرات کافی در ۶ تا ۱۲ ماه بعدی افزون بر مقدار غذاهای جامد نباید بیشتر از ۸۵۰ میلی لیتر شیر (۲۸ اونس) در روز به کودکان داده شود.
رژیم غذایی کتوژنیک
یک رژیم کتوژنیک، رژیمی با چربی بالا و کاهش پروتئین و همین طور کربوهیدرات پایین است که بیشتر به عنوان درمان جایگزین برای کودکانی با حملات غیر قابل کنترل صرع به کار می رود. استفاده از این رژیم ها برای انواع مختلف حملات صرع، مثل صرع مزمن مفید است، اما تأثیر آن ربطی به تعداد دفعات حملات با سن کودک ندارد.
رژیم غذایی کتوژنیک تلاش می کند که مقدار کتون را در حد خاصی (۸۰- ۱۶۰ میلی گرم در دسی لیتر) در جریان خون نگه دارد و این کار را از طریق افزایش مقدار دریافتی چربی، محدود کردن مقدار پروتئین و کربوهیدرات و وادار کردن بدن به سوزاندن چربی انجام می دهد. تحقیقات نشان داده اند که حفظ مقدار خاص لاکتوز تأثیرات ضد صرع دارد و بنا براین به طرز چشمگیری، تعداد دفعات حمله در کودکان را کاهش می دهد.
یک رژیم کتوژنیک معمول به ضریب ۴.۱ چربی به پروتئین و کربوهیدرات تنظیم می شود. این رژیم ۹۰ درصد انرژی مورد نیاز بدن را از چربی و ۱۰ درصد را از پروتئین و کربوهیدرات تأمین می کند. با این حال این نسبت باید بر اساس سن و نیازهای هر کودک تنظیم شود.
توصیه ها
- این رژیم باید تحت نظر پزشک گرفته شود.
- سه ماه زمان لازم است تا مشخص شود که این رژیم موفق بوده است یا نه.
نوزادان
ترکیب شیر بدون کربوهیدرات یا پودر پلیمرهای لاکتوز – گلوکز و مکمل چربی میکرولیپید، فرمول شیری است که در منزل می توان برای کودک آماده کرد. این ترکیب، مزه ای مشابه شیر طبیعی نوزادان دارد و بنابراین، مقاومت در برابر دریافت آن وجود ندارد.
جدول زیر مثال هایی از لیست رژیمی کتوژنیک ارائه می دهد.
فواید احتمالی این رژیم بر اساس حداقل دو منبع منتشر شده در موارد زیر به اثبات رسیده است:
- کمبود پروتئین ناقل گلوکز ۱
- کمبود پیروات دهیدروژناز
- صرع میوکلونیک بی تعادل (سندرم دوز)
- مشکل تصلب بافت گره
- سندرم رت
- حمله ی صرعی میوکلونیک شدید در دوره ی نوزادی (سندرم دراوه)
- اسپاسم در دوران کودکی
- کودکانی که فقط شیر رژیمی دریافت می کنند (نوزادان یا بیمارانی که از طریق روده تغذیه می کنند)
فواید رژیم کتوژنیک بر اساس یک مورد از گزارش های ارائه شده در موارد زیر اثبات شده است:
- اختلالات میتوکندری گزینشی
- گلیکوژنوز نوع یک
- سندروم لاندا کلفنر
- بیماری لافورا
- تصلب بافتی نیمه حاد پانن سفالیتی
کودکانی که سن شان بالاتر است می توانند رژیم غذایی همراه با کره، مایونز، خامه و سوسیس دریافت کنند.
رژیم غذایی بدون گلوتن
در این رژیم کلی تمام غذاهای حاوی گلوتن حذف می شوند. برای کودکانی که به گلوتن حساسیت دارند این رژیم غذایی اساساً به عنوان درمانی برای بیماری سلیاک به کار می رود و در برخی موارد برای هریتی فورمیتیس آماس پوست هم کاربرد دارد. تحقیقاتی بر اساس تاثیر این رژیم بر کودکان دارای اوتیسم و اختلالات طیف اوتیسم نیز انجام شده است.
گلوتن پروتئینی است که در گندم، چاودار، جو و محصولات آن ها یافت می شود. بنابراین یک رژیم بدون گلوتن، رژیمی است که هیچ یک از موارد بالا را نداشته باشد. با این حال، حذف جو از این رژیم غذایی هنوز مورد بحث است. مطالعاتی وجود دارند که نشان می دهند، وجود جو در این رژیم غذایی برای افراد دچار بیماری سلیاک (بیماری وراثتی گوارش) خطری ایجاد نمی کند؛ در حالی که سایر پژوهشگران معتقدند که وجود جو ممکن است در دراز مدت موجب واکنش از سمت بیمار شود.
تحقیقات نشان می دهند که رژیم غذایی بدون گلوتین علائم ناشی از حساسیت مثل اسهال، ورم و نفخ شکم را کاهش می دهد. رشد استخوان و جمع شدن مواد معدنی می تواند به بلوغ در کودکان دارای بیماری سلیاک سرعت بخشد و عملکرد زیستی کودکان دارای اوتیسم را بهترسازد.
بیشتر بخوانید: آیا رژیم غذایی بدون گلوتن مفید است
موارد ناسازگار با رژیم کتوژنیک
مطلق
- کمبود کارنیتین
- کمبود کارنیتین پالمیتوئیل ترانسفر (CPT) یک یا دو
- کمبود کارنیتین ترنسلوکاس
- کمبود اکسیداسیون
- کمبود دهیدروژنز اسیل متوسط زنجیر (MCAD)
- کمبود دهیدروژنز اسیل بلند زنجیر (LCAD)
- کمبود دهیدروژنز اسیل کوتاه زنجیر (SCAD)
- کمبود هاید و کسیاسیل -٣- CoA بلند زنجیر
- کمبود هاید و کسیاسیل -٣ – CoA متوسط زنجیر
- کمبود کربوکسیلاز پیروات
- پورفیریا (اختلال ارثی نادر)
نسبی
- عدم توانایی در نگه داشتن مواد مقوی کافی
- نیاز بر جراحی که به وسیله ی تصویر برداری عصبی و EEG ویدیویی مشخص می شود.
- عدم قبول والدین یا پرستار
جدول زیر نمونه ای از رژیم غذایی بدون گلوتن است.
پیشنهاد برای تغذیه مناسب رشد کودک
- برچسب محصولات غذایی باید به دقت بررسی شوند، حتی وقتی که روی آنها نوشته شده است بدون گندم که به معنی بدون گلوتن می باشد.
- برای استفاده از داروهایی که حاوی گلوتن هستند، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
- رژیم غذایی دارای کالری و پروتئین بالا
- رژیم غذایی حاوی غذاهای پر کالری و پروتین بالا با هدف دریافت انرژی زیاد و مواد مغذی از طرف نوزاد در جهت رشد و افزایش وزن و ارتقای وضعیت تغذیه وی است. برای افرادی که دچار سوء تغذیه تصلب (سخت و مستحکم شدن) بافت مثانه ای، مشکل رشدی، فلج مغزی ناهماهنگ و سایر بیماری ها هستند این رژیم غذایی مفید است.
- رژیم غذایی پرکالری، رشد مقدار کورتیکوسینال، منطقه پس سری پیشانی را افزایش می دهد و وزن نوزادان نارس و به موقع متولد شده را هم زیاد می کند؛ بنابراین، این رژیم غذایی برای کودکانی که دچار آسیب مغزی مادرزادی هستند، توصیه می شود؛ اما نتایج رشد فیزیکی و ارتقای عملکرد شناختی را نشان نمی دهد.
- برای بالا بردن مقدار کالری شیر مادر، برای نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند باید مکمل ها اضافه شوند.
غذاهای مناسب کودکان بالای یک سال
- شیر پر چربی، پنیر و کره
- کره بادام زمینی، اجیل و تخمه
- مرغ، ماهی، گوشت قرمز و تخم مرغ
- آواکادو، نارگیل و میوه خشک
- عسل و شکر
- اسیدهای چرب امگا ۳
اسیدهای چرب امگا ۳، اسیدهای چرب اشباع نشده ضروری برای رژیم های غذایی هستند. غذاهایی که اسیدهای چرب امگا ۳ دارند، شامل غذاهای دریایی، گردو، روغن بذر کتان و مکمل های روغن ماهی هستند.
این اسیدهای چرب موارد زیر را تأمین می کنند:
- تسریع رشد شناختی و بصری بعد از مصرف مکمل امگا ۳
- تسریع رشد و عملکرد بافت عصبی بعد از مصرف مکمل اسید چرب دو کوزاهگز تونیک
- تقویت سیستم ایمنی به شکل پیشگیری از آلرژی، عفونت و سایر بیماری هایی که به سیستم ایمنی آسیب می زنند، بعد از مصرف مکمل حاوی اسیدهای چرب اشباع نشده زنجیره بلند.
- ارتقای عملکرد حافظه در کودکان مدرسه ای بعد از مصرف مکملهای حاوی ۳PUFA
پیشنهادها
- جا دادن مکمل حاوی اسید چرب امگا۳ در رژیم غذایی زمان بارداری
- جا دادن امگا۳ در رژیم غذایی در زمانی که نوزاد شروع به خوردن غذای جامد می کند.
- فواید مکمل شیر رژیمی با DHA که هنوزمورد بحث است، احتمالاً مفید است.
