بیماری دریچه قلب زمانی رخ میدهد که حداقل یکی از چهار دریچه قلب به درستی کار نمیکند. دریچههای قلب خون را در جهت صحیح از طریق قلب جریان میدهند. دریچههایی که به درستی باز و بسته نمیشوند جریان خون را از طریق قلب به بدن تغییر میدهند. در این زمان جراحی دریچههای قلبی ضروری است.
در جراحی دریچه قلب، جراح دریچه آسیبدیده را ترمیم و یا تعویض میکند. روشهای انجام این کار ممکن است شامل جراحی قلب باز یا جراحی قلب کمتهاجمی باشد. در ادامه در مورد این جراحی بیشتر میخوانیم.
ساختار انواع دریچه قلب
قلب یک پمپ ساخته شده از بافتهای عضلانی است که دارای ۴ محفظه پمپاژ است : ۲ محفظه بالایی که دهلیزها نامیده میشوند و ۲ محفظه پایینی که بطنها نامیده میشوند. دریچههایی بین هر یک از محفظههای پمپاژ قلب وجود دارند که خون را به سمت جلو در قلب جریان میدهند. دریچههای قلب به چهار نوع اصلی تقسیم میشوند که هر یک ساختار خاص خود را دارند:
- دریچه میترال (Mitral Valve): دریچه میترال (دولتی یا دو لختی) بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد و شامل دو لت (leaflet) است که به آنها لتهای قدامی و خلفی گفته میشود. باز و بسته شدن این لتها به خون اجازه میدهد از دهلیز چپ به بطن چپ جریان پیدا کند و از بازگشت آن به دهلیز جلوگیری میکند.
- دریچه سهلتی (Tricuspid Valve): دریچه سه لتی (سه لختی) بین بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد که شامل سه لت (leaflet) است که به آنها لتهای قدامی، خلفی و سپتی گفته میشود. باز و بسته شدن این لتها به خون اجازه میدهد از دهلیز راست به بطن راست جریان پیدا کند و از بازگشت آن به دهلیز جلوگیری میکند.
- دریچه ریوی (Pulmonary Valve): دریچه ریوی بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد. این دریچه شامل سه کاسپ (cusp) است که به آنها کاسپهای قدامی، چپ و راست گفته میشود. باز و بسته شدن این کاسپها به خون اجازه میدهد از بطن راست به شریان ریوی جریان پیدا کند و از بازگشت آن به بطن جلوگیری میکند.
- دریچه آئورت (Aortic Valve): بین بطن چپ و آئورت قرار دارد و شامل سه کاسپ (cusp) است که به آنها کاسپهای قدامی، چپ و راست گفته میشود. باز و بسته شدن این کاسپها به خون اجازه میدهد از بطن چپ به آئورت جریان پیدا کند و از بازگشت آن به بطن جلوگیری میکند.
همچنین بخوانید: اقدامات فوری بعد از قلب درد شدید
روش های جراحی دریچه قلبی
روشهای درمان با جراحی دریچه قلبی به چندین نوع تقسیم میشوند که بسته به نوع و شدت بیماری دریچه قلب و شرایط کلی بیمار، انتخاب میشوند. این روشها شامل موارد زیر هستند:
۱. جراحی قلب باز (Open-Heart Surgery)
در روش جراحی قلب باز، جراح از طریق یک برش بزرگ در قفسه سینه به قلب دسترسی پیدا میکند. قلب ممکن است به یک ماشین قلب و ریه متصل شود تا خون و اکسیژن را در طول جراحی تأمین کند. سپس جراح میتواند دریچه آسیبدیده را تعمیر یا تعویض کند.
ترمیم دریچه (Valve Repair)
- بالون والوپلاستی (Balloon Valvuloplasty): این روش اغلب برای درمان تنگی دریچهها (مانند تنگی دریچه میترال) استفاده میشود. یک بالون کوچک به داخل دریچه فرستاده شده و سپس باد میشود تا دریچه باز شود.
- آنولوپلاستی (Annuloplasty): در این روش حلقه اطراف دریچه سفت میشود یا یک حلقه مصنوعی به آن اضافه میشود تا از نشت خون جلوگیری کند.
- تعمیر لتها (Leaflet Repair): لتهای آسیبدیده دریچه ممکن است کوتاه، بلند، یا شکل داده شوند تا دریچه به درستی باز و بسته شود.
تعویض دریچه (Valve Replacement)
- دریچههای مکانیکی (Mechanical Valves): این دریچهها از مواد مصنوعی ساخته شدهاند و عمر طولانی دارند، اما بیماران نیاز به مصرف داروهای ضد انعقاد خون برای تمام عمر دارند.
- دریچههای بیولوژیکی (Biological Valves): این دریچهها از بافتهای انسانی یا حیوانی (مانند خوک یا گاو) ساخته شدهاند. نیاز به داروهای ضد انعقاد خون کمتری دارند، اما عمر کوتاهتری نسبت به دریچههای مکانیکی دارند.
۲. جراحی کم تهاجمی قلب (Minimally Invasive Heart Surgery)
در این روش، جراح از برشهای کوچکتری برای دسترسی به قلب استفاده میکند. این روشها معمولاً درد کمتر و زمان بهبودی سریعتری نسبت به جراحی قلب باز دارند.
- اترانس کاتتر تعویض دریچه آئورت (TAVR یا TAVI): این روش برای بیماران با ریسک بالا یا غیر قابل جراحی استفاده میشود. در این روش، یک کاتتر با دریچه جدید از طریق شریانها (معمولاً شریان فمورال) به قلب هدایت میشود و دریچه آسیبدیده تعویض میشود.
- ترانس کاتتر تعویض دریچه میترال (TMVR): این روش مشابه TAVR است اما برای تعویض دریچه میترال استفاده میشود.
۳. جراحی از طریق قفسه سینه جانبی (Thoracoscopic Surgery)
در این روش، جراح از یک دوربین کوچک (توراکوسکوپ) و ابزارهای جراحی خاص برای انجام جراحی از طریق برشهای کوچک در قفسه سینه استفاده میکند.
انتخاب بهترین روش عمل دریچه قلب
۱. نوع و شدت بیماری دریچه قلب
- تنگی دریچه (Stenosis): دریچه به طور کامل باز نمیشود و جریان خون را محدود میکند.
- نارسایی دریچه (Regurgitation): دریچه به طور کامل بسته نمیشود و باعث نشت خون به سمت عقب میشود.
۲. وضعیت سلامت کلی بیمار
- شرایط پزشکی همراه: وجود بیماری های دیگر مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماریهای کلیوی، یا مشکلات ریوی.
- سن: سن بیمار میتواند نقش مهمی در انتخاب نوع جراحی داشته باشد. برای مثال، دریچههای بیولوژیکی ممکن است برای بیماران مسنتر مناسبتر باشند زیرا نیاز به داروهای ضد انعقاد خون کمتری دارند.
- سطح فعالیت: میزان فعالیت فیزیکی بیمار و سبک زندگی او نیز در تصمیمگیری نقش دارد.
۳. ساختار و عملکرد دریچه قلب
- نوع دریچه آسیبدیده: ساختار و محل دریچه (میترال، سهلتی، آئورت یا ریوی) میتواند تعیینکننده نوع جراحی باشد.
- شدت آسیب: میزان و نوع آسیب دریچه میتواند تعیین کند که آیا تعمیر دریچه ممکن است یا نیاز به تعویض دارد.
تصمیمگیری درباره بهترین روش جراحی دریچههای قلب باید با مشاوره دقیق با تیم پزشکی و بر اساس ارزیابی جامع از وضعیت سلامت و نیازهای خاص هر بیمار انجام شود. پزشکان با بررسی همه این فاکتورها میتوانند به بیمار کمک کنند تا بهترین تصمیم را برای درمان خود بگیرد.
در چه صورتی عمل جراحی دریچه قلب ضروری است؟
قتی که دریچه قلبی به طور کامل بسته نمیشود (نارسایی دریچه) و باعث نشت خون به سمت عقب میشود، میتواند منجر به نارسایی قلبی شدید شود. در این حالت، جراحی برای تعویض یا ترمیم دریچه قلبی ممکن است ضروری باشد تا عملکرد قلب بهبود یابد و عوارض جدی از جمله افزایش حجم قلب، و سایر مشکلات قلبی پیشگیری شود.
همچنین زمانی که دریچه قلبی به طور کامل باز نمیشود (تنگی دریچه) و جریان خون را محدود میکند، این مشکل میتواند منجر به افزایش فشار خون در دهلیزها و بطنهای قلب شود. در موارد شدید، جراحی برای تعویض یا ترمیم دریچه ضروری است تا عوارض مرتبط با این مشکل مانند عفونتهای قلبی، سکته قلبی و سایر مشکلات قلبی جلوگیری شود.
همچنین بخوانید: علائم بیماری های قلبی
اقدامات لازم قبل از جراحی دریچه قلب
آمادگی کامل قبل از جراحی دریچه قلب میتواند به کاهش استرس، افزایش اعتماد به نفس و بهبود نتایج جراحی کمک کند. با تیم درمانی خود در ارتباط باشید و تمام توصیههای آنها را دنبال کنید تا برای جراحی آماده باشید. قبل از جراحی، انجام برخی اقدامات و آمادگیها ضروری است. این اقدامات شامل موارد زیر میشوند:
- آزمایش های پیش از عمل: آزمایشهای خون، الکتروکاردیوگرام (ECG)، اکوی قلب و سایر آزمایشهای تشخیصی ممکن است برای ارزیابی سلامت عمومی و عملکرد قلب انجام شوند.
- برنامهریزی برای اقامت در بیمارستان: درباره مدت زمان اقامت در بیمارستان و کمکهایی که پس از بازگشت به خانه نیاز خواهید داشت، با خانواده یا عزیزان خود صحبت کنید.
- داروهای مصرفی: با تیم درمانی خود درباره داروهایی که به طور منظم مصرف میکنید صحبت کنید و بپرسید که آیا باید قبل از جراحی مصرف آنها را ادامه دهید یا قطع کنید. اطلاعاتی درباره آلرژیها یا واکنشهایی که به داروها داشتهاید به تیم درمانی خود بدهید.
- قطع خوردن و نوشیدن: پزشک شما به شما خواهد گفت که چه زمانی باید خوردن و نوشیدن را از شب قبل یا صبح روز جراحی متوقف کنید. معمولاً باید از نیمهشب قبل از جراحی ناشتا باشید.
- قطع مصرف سیگار: اگر سیگار میکشید، باید حداقل چند هفته قبل از جراحی آن را ترک کنید تا بهبودی سریعتری داشته باشید و خطرات جراحی را کاهش دهید.
- ورزشهای سبک: انجام تمرینات سبک برای حفظ وضعیت جسمانی مناسب تا زمان جراحی مفید است، مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد.
جراحی دریچه قلب چگونه انجام میشود؟
بسته به نوع جراحی مورد نیاز بیمار، هر عمل دریچه قلب به روشها متفاوتی انجام میشود:
موارد | توضیحات |
جراحی سنتی یا قلب باز | یک برش (۶-۸ اینچ) از طریق استخوان جناغ سینه. |
جراحی دریچه قلب کمتهاجمی | یک برش کوچکتر (۳-۴ اینچ یا کوچکتر). تکنیکها شامل روشهای آندوسکوپیک یا سوراخ کلیدی (که همچنین به نام جراحی از طریق پورت، توراکوسکوپی یا جراحی با کمک ویدیو شناخته میشود) و جراحی با کمک ربات. |
ترانسکاتتر | پزشک شما یک کاتتر را به یک شریان بزرگتر، مانند شریان فمورال در کشاله ران، وارد میکند و کار را بدون ایجاد برش در قفسه سینه انجام میدهد. |
در طول جراحی، بیمار به طور کامل بیهوش میشود تا هیچ دردی احساس نکند. در بسیاری از موارد، خون از طریق یک ماشین قلب و ریه پمپ میشود تا اکسیژن و مواد مغذی را در طول جراحی تأمین کند و قلب موقتا از کار بیفتد.
پس از جراحی دریچه قلب چه اتفاقی میافتد؟
پس از تعمیر یا تعویض دریچه آئورت، ممکن است یک روز یا بیشتر در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) بستری شوید. مایعات، تغذیه و داروها از طریق خطوط وریدی (IV) به شما داده میشود. لولههای دیگری ادرار را از مثانه شما تخلیه میکنند و مایعات و خون را از قلب و قفسه سینه شما خارج میکنند. ممکن است به شما اکسیژن داده شود.
پس از اقامت در ICU، برای چند روز به یک اتاق معمولی در بیمارستان منتقل خواهید شد. مدت زمانی که در ICU و بیمارستان میگذرانید، بستگی به وضعیت و نوع عمل شما دارد.
همچنین بخوانید: بیمارستان های معروف قلب
مراقبتهای بعد از عمل جراحی دریچه قلب
- مراقبت از زخم: محلهای برش باید تمیز و خشک نگه داشته شوند. علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، یا ترشح غیرطبیعی باید به پزشک گزارش شود.
- داروها: داروهایی که پزشک تجویز کرده باید به موقع و به درستی مصرف شوند. این داروها ممکن است شامل مسکنها، داروهای ضد انعقاد خون، و داروهای کاهش فشار خون باشند.
- تغذیه: تغذیه سالم و متعادل برای بهبود سریعتر و حفظ سلامت قلب مهم است. مصرف میوهها، سبزیجات، پروتئینهای کمچرب و غلات کامل توصیه میشود.
- فعالیت فیزیکی: بیمار باید به تدریج فعالیتهای فیزیکی خود را افزایش دهد. پیادهروی منظم و انجام تمرینات تنفسی توصیه میشود.
- توانبخشی قلبی: شرکت در برنامههای توانبخشی قلبی تحت نظارت پزشک میتواند به بهبود عملکرد قلب و افزایش استقامت بیمار کمک کند.
مزایای جراحی دریچه قلب
جراحی دریچه قلب میتواند علائم بیماری را کاهش دهد، امید به زندگی را افزایش دهد و از مرگ بیمار جلوگیری کند.
- کمترین نیاز به داروهای ضدانعقاد
- کمترین خونریزی و آسیب
- کوتاهترین مدت بستری در بیمارستان
- بازگشت سریعتر به سلامتی
عوارض عمل جراحی دریچه قلب
- خطر عفونت
- خونریزی
- تروما
- تشکیل لختههای خونی
- عوارض آنستزی
- سکته قلبی یا مغزی
- مرگ در موارد نادر
برای اطلاعات بیشتر: علائم سکته قلبی
طول عمر بیماران تعویض دریچه
با مراقبتهای پزشکی مناسب، روحیهی بالا و مثبت نسبت به زندگی و پیروی از سبک زندگی سالم، بسیاری از افراد سالها به زندگی خود پس از جراحی دریچه قلب ادامه میدهند. به صورت کلی نرخ مرگ افراد پس از جراحی بین ۰.۱٪ تا ۱۰٪ است که به نوع عمل و وضعیت کلی سلامتی فرد بستگی دارد. همچنین در مطالعهای در سال ۲۰۲۱ انجام شد به وضح نشان داد که بیمارانی که پس از جراحی فعالیت بدنی بیشتری داشتند، در خطر مرگ کمتری هستند.
برای انجام عمل جراحی دریچه قلب به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
یک فوق تخصص قلب و عروق میتواند نوع ناهنجاری دریچهای قلب شما را تشخیص داده و برای آن درمان مناسب را تجویز کند. هرچه تجربه و مهارت جراح متخصص قلب بیشتر باشد، زمان بازگشت به سلامتی کوتاهتر و نتیجه درمان بهتر خواهد بود.