بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
دندان قروچه یا بروکسیسم (Bruxism) یک اختلال شایع در سیستم استخوانی و عضلانی دهان و صورت است که به عادت تکان دادن، فشار دادن و سایش دندان ها در هنگام خواب یا بیداری و در برخی موارد هر دو می انجامد. این اختلال ممکن است به صورت نادر اتفاق بیفتد و یا در برخی دیگر افراد به صورت مزمن و مستمر باشد.
در این مقاله قصد داریم به بررسی علت ها، علائم، تشخیص و درمان دندان قروچه بپردازیم. همچنین تاثیرات این اختلال بر سلامت دندان ها، مفاصل فک و سایر عناصر مربوط به سیستم استخوانی و عضلانی را بررسی خواهیم کرد.
دندان قروچه چیست؟
دندان قروچه یا Bruxism به وضعیتی اطلاق می شود که در آن شخص به طور غیر ارادی دندان های خود را بهم می زند و بهم می سابد. این فعالیت معمولا به صورت ناآگاهانه صورت می گیرد و بیشتر در طول شب در حالت خواب اتفاق می افتد اما ممکن است در طول روز هم رخ دهد. دندان قروچه ممکن است برای شخص آسیب های جدی از جمله سایش و ساییدگی دندان ها و افزایش خطر بروز درد و عفونت در دهان ایجاد کند.
چه چیزی باعث دندان قروچه می شود؟
متخصصان بهداشت دهان و دندان اغلب به استرس بیش از حد و برخی از انواع شخصیت ها به عنوان دلایل دندان قروچه اشاره می کنند. اغلب افراد مبتلا به تنش عصبی مانند عصبانیت، درد یا ناامیدی به دندان قروچه مبتلا می شوند. همچنین افرادی که تمایلات تهاجمی، عجولانه یا بیش از حد رقابتی دارند، نیز در خطر هستند. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد دندان قروچه در برخی افراد به دلیل عدم تعادل در انتقال دهنده های عصبی مغز ایجاد می شود. همچنین برخی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی فلوکستین و پاروکستین می توانند باعث دندان قروچه شوند.
علاوه بر استرس و برخی از شخصیت ها، عادات بد مثل جویدن مداد، فشار دادن دندان ها و همچنین داشتن دندان های نامنظم نیز ممکن است باعث دندان قروچه شوند. استفاده از مواد مخدر نیز می تواند به علت اثرات جانبی آنها بر دهان و دندان، دندان قروچه ایجاد کند. اهمیت بهداشت دهان و دندان منظم، استفاده از روش های مدیریت استرس، مراجعه به متخصص بهداشت دهان و دندان و در صورت لزوم استفاده از داروهای ارتوپدیک و روش های دیگر درمانی، در جلوگیری و درمان دندان قروچه بسیار حائز اهمیت است.
انواع مختلف دندان قروچه یا Bruxism
می توان دندان قروچه را به دو نوع تقسیم کرد:
- دندان قروچه شبانه Nocturnal Bruxism: این نوع دندان قروچه، در حالت خواب رخ می دهد و ممکن است حتی خود شخص از این فعالیت خبر نداشته باشد. علل این نوع دندان قروچه شامل استرس، نگرانی، مصرف مواد محرک مانند قهوه یا الکل، بیماری های خواب و ناهنجاری های تنفسی مانند آپنه شبانه هستند.
- دندان قروچه روزانه Diurnal Bruxism: این نوع دندان قروچه در طول روز رخ می دهد و شخص ممکن است از این فعالیت آگاه باشد. علل این نوع شامل استرس، اضطراب، سختی روانی، عضلات چانه و گردن، یائسگی، ناهنجاری های دندانی و نحوه قرار گرفتن دندان ها در دهان است.
علاوه بر این نوع ها، دندان قروچه می تواند به صورت اولیه یا ثانویه باشد. در دندان قروچه اولیه، علت دقیق آن مشخص نیست و ممکن است به عوامل ژنتیکی و عادات بد مرتبط باشد. در دندان قروچه ثانویه، علت عمده آن ناهنجاری های دندانی است که باعث اختلال در تماس و قرارگیری صحیح دندان ها در دهان می شود.
عوارض دندان قروچه
- ساییده شدن و خراشیده شدن دندان ها: افرادی که از دندان قروچه رنج می برند، ممکن است در طول شب یا حتی در طول روز به طور ناخودآگاه دندان هایشان را به هم بسابند. این باعث می شود دندان ها به طور تدریجی سایش و خراش بیشتری ببینند.
- درد عضلات چهره و فک: دندان قروچه ممکن است باعث ایجاد فشار، تنگی و درد عضلات چهره و فک شود. این درد ممکن است در ناحیه فک، سر، گردن و حتی شانه ها حس شود.
- خستگی صبحگاهی: بیماران مبتلا به Bruxism معمولا احساس خستگی و خوابیدگی در صبح ها دارند. این امر ممکن است به خاطر خراشیدن و فشار بر روی دندان ها و عضلات فک در طول شب باشد.
- ترک ها و شکستگی های دندان: دندان قروچه برای مدت طولانی می تواند باعث ترک و شکستگی دندان ها شود.
- سایر علائم: برخی افراد ممکن است علائم دیگری متلاشی شده داشته باشند، از جمله سرگیجه، درد گوش، جفت شدن دندان ها و آسیب به بافت های نرم دیگر در دهان.
- تورم و درد خطوط لثه: برخی افراد ممکن است تورم و درد در لثه را تجربه کنند که ممکن است ناشی از فشار بیش از حد بر روی لثه هنگام خراشیدن دندان ها وجود داشته باشد.
- رفتارهای غیر عادی در خواب: افرادی که از دندان قروچه رنج می برند، ممکن است در خواب رفتارهای غیرعادی داشته باشند مانند خراشیدن دندان ها، جابجایی فک و تولید صدا از دندان.
- فشردگی و درد در مفاصل فک: می تواند باعث فشردگی و درد در مفاصل فک شود که ممکن است به صورت درد مزمن حضور داشته باشد و در بعضی از موارد تا به حدی شدید باشد که باعث مشکلات در چشم و گوش شود.
- تغییر در فرم دندان ها: قروچه دندان باعث تغییراتی در فرم دندان ها می شود و ممکن است باعث ایجاد فشار غیرطبیعی بر روی دندان ها شود که می تواند به طور تدریجی به دندان ها آسیب بزند و سایر مشکلات دندانی را به وجود آورد.
- اختلال در خواب: افراد مبتلا به Bruxism ممکن است دچار اختلال در خواب شوند و خواب آرام و بهینه را تجربه نکنند. این ممکن است به دلیل درد و ناراحتی در دهان و فک و گاهی هم ترس از آسیب به دندان ها باشد.
- کوتاه شدن دندانها: یکی از عواقب دندان قروچه، کوتاه شدن دندان ها می باشد. در صورتی که فشار و خراشیدگی دندان ها به مدت طولانی ادامه یابد، ممکن است باعث کوتاه شدن دندان ها شود. این امر معمولا بیشتر در دندان های اصلی (دندان های جلوی دهان) رخ می دهد. همچنین، این خراشیدگی می تواند روی سطح دندان ها و ساختارهای دهانی دیگر نیز اثر بگذارد.
بیشتر مطالعه کنید: دلیل بروز حساسیت در دندان ها چیست؟
دندان قروچه چقدر خطرناک است؟
در برخی افراد، دندان قروچه به مشکلات دیگر نیز منجر می شود. به عنوان مثال، ممکن است باعث سردرد، درد در گردن و شانه و باز شدن مفصل فک شود. همچنین، ممکن است تجربه خستگی و خواب آلودگی در صبح را داشته باشند.
بنابراین، می توان گفت که دندان قروچه به طور کلی یک مشکل خطرناک است که نیاز به تشخیص و درمان دارد.
چرا دندان قروچه در کودکان شایع تر است؟
دلایل بسیاری می تواند باعث شیوع بیشتر دندان قروچه در کودکان شود. این عوامل شامل موارد زیر می شوند:
- مصرف نوشابه های قندی و حاوی اسید: بیشتر بچه ها علاقه زیادی به مصرف نوشیدنی های گازدار و شیرین دارند که غالبا شامل قند و اسیدهای مختلف هستند. این اسیدها می توانند روی طبقه خارجی دندان ها تبخیر شده و باعث قروچه شوند.
- عدم رعایت بهداشت دهان: نگهداری نامناسب از دندان ها و لثه ها، مانند شستشوی نامناسب دندان، میتواند باعث انباشت غذا و باکتری در دهان شود. این انباشتگی باکتری ها می تواند به بروز دندان قروچه منجر شود.
- وراثت: ممکن است برخی از بچه ها از طریق وراثت به بیماری دندان قروچه مبتلا شوند.
- عادت های غذایی: برخی از عادتهای غذایی مثل مصرف خوراکی های شیرین و نگه داشتن غذا در دهان نیز می تواند باعث افزایش دندان قروچه در کودکان شود.
- عدم استفاده از فلوئورید: فلوئورید یکی از موادی است که به تقویت اندام دندان ها کمک می کند و از ابتلا به دندان قروچه جلوگیری می کند. در صورتی که از مراقبت های دندانی مناسب و از فلوئوراید استفاده نشود، بروز دندان قروچه احتمالا بیشتر خواهد بود.
به طور کلی، این عوامل می تواند باعث شیوع بیشتر دندان قروچه در کودکان شود. اگرچه حفاظت و مراقبت های دندانی مناسب همچنان می تواند به حفظ سلامت دندان ها کودکان کمک کند.
بیشتر بخوانید: بهترین جایگزین های خمیر دندان های فلورایددار
آشنایی با عوامل خطر
عوامل خطری که می تواند احتمال بروز دندان قروچه را افزایش دهد عبارتند از:
- سن: براکسیسم در کودکان نسبت به بزرگسالان شایع تر است.
- شخصیت: افراد پرخاشگر، رقابتی و بیش فعال بیشتر در معرض ابتلا به دندان قروچه قرار دارند.
- داروها: مصرف برخی داروها مانند انواع داروهای ضد افسردگی می توانند عامل بروز دندان قروچه باشند.
- وراثت: وجود سابقه دندان قروچه در خانواده می تواند احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده را بیشتر کند.
- اختلالات: دندان قروچه ممکن است با برخی اختلالات سلامتی مرتبط مانند پارکینسون، صرع، رفلاکس معده به مری، ADHD و زوال عقل باشند.
تشخیص براکسیسم (Bruxism)
در ادامه روش های تشخیصی براکسیسم را بررسی خواهیم کرد:
براکسیسم یک مشکل شایع در دندانپزشکی است. در ادامه روش های تشخیصی براکسیسم را بررسی خواهیم کرد:
- مصاحبه با بیمار: در این روش، دندانپزشک با بیمار مصاحبه کرده و اطلاعاتی از او درباره علایم و نشانه هایی که در طول شبانه روز تجربه می کند، جمع آوری می کند.
- بررسی دندان ها: دندانپزشک با بررسی دندان ها می تواند علائم براکسیسم را تشخیص دهد. این علایم شامل خراشیدگی، ساییدگی یا شکستگی دندان ها و ترک های موجود در مینای دندان و ترمیم کننده ها می شود.
- بررسی عضلات چهره و فک: با ماساژ و انتقال فشار به مناطق مختلف صورت و فک بیمار، اگر درد، تورم یا حساسیت وجود داشته باشد، احتمال براکسیسم افزایش می یابد.
- استفاده از خراشنده ها (ریپر): این روش شامل استفاده از دستگاه خراشنده برای ثبت نشانه های خراشیدگی و ساییدگی روی سطح دندان ها می شود. این روش به ویژه در بیمارانی مفید است که روند براکسیسم آنها طولانی مدت است.
- استفاده از دستگاه نیروسنج (Electromyography): در این روش، کارکرد عضلات چهره و فک بیمار با استفاده از الکترودها و نیروسنج به طور همزمان ثبت و تحلیل می شود. این روش برای تشخیص دهنده تنش های ماهیت عضلانی که با براکسیسم مرتبط هستند، مفید است.
روش های پیشگیری از دندان قروچه
برای پیشگیری از دندان قروچه، می توانید از روش های زیر استفاده کنید:
- استراحت کافی: تلاش کنید روزانه به مدت ۷ تا ۸ ساعت بخوابید تا استراحت کافی برای عضلات دهان و فک ایجاد شود و از تنش ها کاسته شود.
- مدیریت استرس: استرس می تواند یکی از عوامل اصلی برای بروز دندان قروچه باشد. از روش های مدیریت استرس مانند ماساژ، تمرینات استراحتی، یوگا، مدیتیشن و مشاوره روانشناس استفاده کنید.
- جلوگیری از مصرف مواد محرک: مصرف موادی مانند قهوه، نیکوتین و الکل می تواند موجب تشدید دندان قروچه شود. تلاش کنید این مواد را محدود کنید یا از آنها صرف نظر کنید.
- استفاده از دستگاه فشارسنج دهان: این دستگاه ها به شما کمک می کنند فشار روی دندان ها و عضلات فک را کنترل کنید. نصب این دستگاه ممکن است به شما کمک کند توانایی قروچه کردن را کاهش دهید.
- استفاده از گارد دندان: اگر دندان های شما در معرض خطر قروچه قرار دارند، استفاده از گارد دندان ممکن است به شما کمک کند تا از فشار و سایش سطح دندان ها جلوگیری کنید.
درمان دندان قروچه یا Bruxism
در زیر روش های کامل درمان دندان قروچه را می توانید مشاهده کنید:
| درمان های پزشکی | درمان خانگی | مصرف دارو |
| استفاده از گارد دندان | استفاده از کمپرس گرم | آنتی دپرسانت ها |
| استفاده از فشار سنج دهان | استفاده از کمپرس سرد | آنتی انگست ها |
| الکتروتراپی | انجام تمرینات عضلات فک | مهارکننده های استرس |
| درمان روانشناسی | مصرف مایعات گرم | مهارکننده های بتا |
| درمان با بیوفیدبک | مدیتیشن | مهارکننده های هیپوتالاموس |
درمان های دندانپزشکی
- مشاوره با دندانپزشک: درمان دندان قروچه باید با مشاوره با دندانپزشک آغاز شود. دندانپزشک شما می تواند علل بیماری را تشخیص دهد و راهکارهای درمانی مختلف را برای شما توصیه کند.
- استفاده از محافظ دندان: استفاده از محافظ دندان در طول شب ممکن است از خرد شدن دندان ها و حفظ استحکام دندان ها و جفت شدن اصطکاک بالای آنها جلوگیری کند. محافظ دندان می تواند بصورت سفارشی ساخته شده و با پلاستیک در دندان ها قرار داده شود.
الکترو تراپی
در این روش، الکترودهای کوچک روی چینه های دندان های بالا و پایین قرار می گیرد که الکتریسیته را از دستگاه به دندان ها منتقل می کند. این روش ممکن است به کنترل دندان قروچه کمک کند.
درمان های شناختی ورفتاری
- مداخلات روانشناختی: روش های روانشناسی مانند مداخلات رفتاری، مداخله ارتباطی و استرس مدیریتی ممکن است به کنترل دندان قروچه کمک کنند. مشاوره با روانشناس می تواند کمک شایانی در این بخش انجام دهد.
- استراحت و تمرینات آرامش بخش: فعالیت های آرامش بخش مانند یوگا، تمرینات تنفسی، ماساژ و روش های دیگر استراحت ممکن است به کنترل دندان قروچه کمک کند.
- کاهش میزان استرس: اینکه چطور به استرس واکنش نشان می دهید می تواند کمک کند. مدل های تفکر مثبت و راه های دیگر برای کاهش استرس و به دست آوردن آرامش لازم ممکن است به کنترل دندان قروچه کمک کند.
درمان دندان قروچه با بیوفیدبک (Biofeedback)Bruxism
یک روش درمانی است که برای درمان کردن دندان قروچه (bruxism) استفاده می شود.
بیوفیدبک یا بازخورد زنده، یک تکنیک است که با استفاده از سنسورها و نمایش خروجی های بدن، به فرد کمک می کند تا تغییراتی که در بدن خود ایجاد می کند را به طور آگاهانه مشاهده و کنترل کند. درمان با بیوفیدبک عموما با استفاده از ماشین هایی انجام می شود که سیگنال های بدن را می گیرند و نمایش می دهند.
براساس تحقیقات انجام شده، درمان با بیوفیدبک می تواند به کاهش شدت دندان قروچه کمک کند. با استفاده از سنسورها، بیوفیدبک می تواند به فرد نشان دهد که در زمان هایی که فشار روی دندان ها بیش از حد معمول است، بدنش چه تغییراتی ایجاد می کند. با آگاهی از این تغییرات، فرد می تواند سعی کند فشار را کم کرده یا آن را کاملا از بین ببرد.
همچنین، درمان با بیوفیدبک می تواند به فرد کمک کند تا شناخت عادات بدنی و رفتارهای ناخواسته ای که در زمان های تنش زا ایجاد می کند را بشناسد. با شناخت این رفتارها، فرد می تواند راه هایی را بیابد تا استرس و درد را کاهش دهد و استراتژی های موثرتری برای کنترل دندان قروچه داشته باشد.
درمان دندان قروچه ناشی از اختلالات دیگر
درمان براکسیسم ناشی از عوارض دارویی:
انجام درمان براکسیسم ناشی از عوارض دارویی با تغییر داروی مربوطه به منظور کنترل عوارض و جلوگیری از تداوم براکسیسم بسیار مهم است. در زیر چند راهکار برای درمان براکسیسم ناشی از عوارض دارویی آورده شده است:
- مشاوره با پزشک: قبل از هر چیز، باید با پزشک خود در مورد عوارض دارویی که شما را مورد تاثیر قرار داده است و میزان اهمیت آن صحبت کنید. پزشک شما می تواند به شما راهنمایی هایی در مورد چگونگی کنترل عوارض دارویی بدهد و در صورت لزوم، داروی جایگزینی برای شما تجویز کند.
- تغییر دارو: در بعضی مواقع، پزشک ممکن است دستور دهد تا دارویی که باعث براکسیسم شده است را تغییر دهید. در این صورت، باید با دستور پزشک، داروی جدید را مصرف کنید و تاثیر آن را نظارت کنید. اگر عوارض بهبود یابند، ممکن است براکسیسم هم بهبود یابد.
- تنظیم دوز دارو: در بعضی مواقع، تغییر دوز دارو مرتبط نیز می تواند عوارض و براکسیسم را بهبود ببخشد. پزشک شما ممکن است دستور دهد دوز دارویی را کاهش یا افزایش دهید. این امر بسته به نوع دارو، واکنش بدن شما به آن و شدت عوارض ممکن است متفاوت باشد.
- استفاده از داروهای جمع کنندهی دوپامین: در برخی موارد، پزشک ممکن است تعدادی داروی جمع کننده ی دوپامین تجویز کند. این داروها می توانند به بهبود براکسیسم کمک کنند.
- درمان تکمیلی: علاوه بر تغییر دارو، ممکن است پزشک شما توصیه کند ترکیب درمانی دیگری را برای شما شامل کند. مثلا، ممکن است ویتامین ها، مکمل ها، رژیم غذایی یا تمرین های فیزیکی منظم را توصیه کند. این تکنیک ها ممکن است تاثیرات مثبتی روی براکسیسم و عوارض دارویی داشته باشند.
درمان دندان قروچه ناشی از اختلالات خواب:
برای درمان بیماری دندان قروچه علاوه بر درمان های دارویی یا عملیاتی، درمان اختلالات خواب نیز به عنوان یک روش درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان براکسیسم با استفاده از برطرف کردن بیماری های زمینه ای همچون رفلاکس معده به مری
یکی از عوامل ممکن برای براکسیسم، ریفلاکس معده به مری است. ریفلاکس معده به مری به معنی برگشت محتوای معده به مری است که می تواند باعث تحریک عصب های محیطی و عضلات مربوط به بلع شود و در نتیجه باعث براکسیسم شود.
برای درمان براکسیسم مرتبط با ریفلاکس معده به مری، اولین قدم تشخیص و درمان بیماری زمینه ای است که علت ریفلاکس را تشدید می کند. درمان ریفلاکس معده به مری ممکن است شامل تغییر سبک زندگی و تغییر در رژیم غذایی باشد. برخی از توصیه ها شامل مصرف غذاهای کم چرب و مقدار کمتری نوشیدنی الکلی و قهوه است. همچنین، اجتناب از خوردن غذا قبل از خواب و استفاده از بالشتک بر روی بالشت نیز ممکن است بهبود را به همراه داشته باشد.
در برخی موارد، درمان با داروها ممکن است مورد نیاز باشد. داروهایی مانند مهارکننده های پمپ پروتون، مانع تولید اسید معده می شوند و می توانند به کنترل ریفلاکس و در نتیجه براکسیسم کمک کنند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی برای رفع ریفلاکس معده به مری و در نتیجه درمان براکسیسم وجود داشته باشد.
بیشتر مطالعه کنید: چگونه دندان درد را درمان کنیم؟
درمان های خانگی
با توجه به علت اصلی بروز براکسیسم که ممکن است عوامل فیزیکی و روانی متنوعی داشته باشد، درمان آن می تواند متنوع باشد. در صورتی که به بروکسیسم مبتلا هستید، می توانید به درمان های خانگی زیر روی آورید:
- استفاده از گرما: قرار دادن یک دستمال گرم و مرطوب روی دهان و فک ها می تواند برای کاهش درد و تسکین عضلات فک موثر باشد.
- استفاده از یخ: قرار دادن یک عدد یخ داخل دستمال و قرار دادن آن روی محل درد و تورم می تواند تسکین فوری برای عضلات فک فراهم کند.
- آرام بخش ها: استفاده از آرام بخش ها می تواند کمک کند تا خواب آرام تری داشته باشید و فشار روانی را کاهش دهد.
- ممارسه تمرین های ریلکساسیون عضلات: تنفس عمیق و اجرای تمرین های آرام بخش می تواند به تسکین عضلات فک شما کمک کند.
- طب سنتی: استفاده از برخی ترکیبات سنتی مانند عسل و زعفران می تواند به کاهش استرس و تسکین عضلات فک کمک کند. همچنین مصرف مایعات گرم مانند چای نبات می تواند باعث آرامش عضلات فک شود.
با این حال، در صورت بروز علائم شدیدی مانند درد شدید، خراشیدگی دندان ها و مشکلات جدی روانی، بهتر است یک متخصص دندانپزشک یا متخصص TMJ مشاوره و درمان حرفه ای بگیرید.
داروهای مورد استفاده در درمان دندان قروچه
در برخی موارد، پزشک می تواند دارویی را برای کاهش نشانه های قروچه تجویز کند.این داروها عبارتند از:
- آنتی دپرسانت ها
- آنتی انگست ها
- مهارکننده های استرس و اضطراب داروهای ضد اضطراب
- مهارکننده های هیپوتالاموس – هیپفیز – آدرنوکورتیکال
- مهارکننده های بتا – آندرنرژیک
- داروهای ضد صرع
- داروهای ضد تیک
- داروهای ضد تشنج
- داروهای ضد پانیک
- داروهای ضد فوبی
- داروهای ضد عصبی
- استیروئیدها و آنتی استیروئیدها
- داروهای ضدالتهاب دستگاه عصبی
- داروهای ضدالتهاب استروئیدی
- انسداد کننده های آلفا – آدرنرژیک
- مهارکننده های پیشرفته مونوآمینوکسیداز
- تبدیل کننده های آزاد سروتونین و …
چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می کنید که شما یا کسی دیگری از بروکسیسم رنج می برد، بهتر است به زودی به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک می تواند با مشاهده تاریخچه پزشکی و بالینی شما تشخیص دقیقی ارائه دهد و راهنمایی های لازم را برای درمان ارائه کند.
