بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
زنان به دلیل قاعدگی و بارداری مستعد بیماری های عفونی بیشتری هستند، یکی از این بیماری ها عفونت قارچی واژن است که زنان زیادی به آن مبتلا می شوند. در این مقاله با دلایل مختلف بروز این عفونت های قارچی واژن آشنا خواهید شد تا بتوانید بهتر سبک زندگی خود را کنترل کنید تا به این عفونت مبتلا نشوید.
عفونت قارچی واژن
بیش از ۶۰۰ نوع مختلف قارچ وجود دارد که ما در این مقاله یک گروه از آنها به نام کاندیدا را مورد بررسی قرار داده ایم از پر اهمیت ترین کاندیداها که در انسان تولید عفونت می کند کاندیدا آلبیکنس است. وقتی عفونت قارچی کاندیدیا به صورت اولیه یا ثانویه در شخصی بروز می کند به طور نزدیک به یقین توسط کاندیدا آلبیکنس ایجاد می شود چرا که ۹۴ درصد التهابات و عفونت های قارچی واژن وابسته به این قارچ است.
التهابات مجرای تناسلی زنان یکی از شایع ترین بیماری های مزمن است که به دلیل آن به متخصصان زنان و زایمان مراجعه می شود. در بین اشکال مختلف التهابات مجرای تناسلی زنان، نوع قارچی آن بیشتر مشاهده شده است. عفونت های قارچی در میلیون ها زن با وجود مراقبت های بهداشتی از خود وجود دارد. عفونت قارچی واژن حتی در گسترده ترین حالتش فقط یکی از اشکال فراوان التهابات مجرای تناسلی زنان است. بسیاری از عفونت های قارچی شاید خیلی ساده به نظر برسند اما در حقیقت یک عفونت مرکب با یک التهاب دستگاه تناسلی غیر قارچی واژن می باشد.
همچنین بخوانید: التهاب دستگاه تناسلی زنان
عوامل ایجاد عفونت قارچی واژن
شدت و تکرار عفونت های قارچی با شدت و تعداد عوامل مستعد کننده افزایش می یابد. حاملگی، مصرف آنتی بیوتیک ها و قرص های ضدبارداری، عادت ماهیانه، کورتیزون ها و مشابه کورتیزون، استرس و ضعف در سیستم ایمنی، عدم تعادل تغذیه ای، روابط جنسی آلوده، تحریکات و لایه برداری از محل تناسلی زنان از شایع ترین عوامل مستعد کننده هستند. اگر برطرف کردن کانون عفونت مشکل شما را برای مدت طولانی برطرف می کند پس در موفقیتتان تامل کنید. در ادامه به تحلیل این علت ها می پردازیم.
۱- قرص های ضدبارداری
قرص های ضد بارداری از متداول ترین روش های کنترل زاد و ولد است. بسیاری از زنان دیگر قرص های ضدبارداری را برای دوره های ده ساله از زمان جوانی شروع می کنند و آن را ادامه می دهند. دختران زیادی قبل از بلوغ از این قرص ها برای درمان جوش های صورت (آکنه) و تنظیم قاعدگی ماهیانه شان استفاده می کنند. اگر چه این قرص ها مزیت هایی برای زنان به همراه داشته است اما در افزایش عفونت های قارچی واژن نیز نقش دارند.
بارداری عامل مستعد کننده بزرگی برای عفونت های قارچی است و چون استفاده از قرص های ضدبارداری در بدن یک حاملگی غیر واقعی ایجاد می کند لذا ابتلا به عفونت قارچی را نیز بیشتر خواهد کرد. بدن زنان در دوره ماهیانه هورمون استروژن تولید می کند. هورمون دیگر پروژسترون است که در زمان تخمک گذاری رحم را برای لانه گزینی آماده می کند. این دو هورمون در اکثر قرص های ضد بارداری وجود دارد.
قرص های ضدبارداری خوراکی هم PH و هم مقدار اسید مجرای تناسلی را تغییر می دهند. با مصرف قرص های ضدبارداری قند محیط تناسلی افزایش می یابد (۸ درصد بیشتر از میزان معمول) و محیط مناسبی را برای تکثیر قارچ ها و بروز عفونت قارچی واژن فراهم می کند. در واقع زنانی که از این قرص ها مصرف می کنند باید داروهای ضد قارچ بیشتری دریافت کنند و حتی در بعضی موارد باید پیش از معالجه مصرف این قرص ها قطع شود.
به دلیل همه ی این زمینه سازی ها و فرصت های تهاجمی که این قرص ها در اختیار قارچ ها قرار می دهند درصد استفاده کنندگان آنها روز به روز و به خصوص در افراد مستعد روبه کاهش است.
برای اطلاعات بیشتر: چه روش هایی برای جلوگیری از بارداری مناسب هستند ؟
۲- دوره عادت ماهیانه
بدن زنان از طریق یک سری تغییرات در حوالی دوران قاعدگی به طور مستقیم یا غیر مستقیم تشویق به رشد قارچ می شود. در این هفته که با خونریزی همراه است زمینه های خوبی برای عفونت ایجاد می شود. تغییرات خاص در سطوح هورمون و توام شدن آن با محیطی گرم و مرطوب و وجود خون به عنوان تغذیه از جمله ی این عوامل هستند. دقیقا پیش از قاعدگی سطوح استروژن و پروژسترون به نقطه اوجشان می رسند. این هورمون ها به طور جدی با همان روشی که در بارداری اتفاق می افتد رشد قارچ ها را تسریع می کنند.
تاثیرات هورمونی در طی این دوره علائم تجربی خاصی را با درجات مختلف در قبل و حین قاعدگی در زنان ایجاد می کند. از جمله علائم رشد قارچ ها حساس و زود رنج شدن دردهای پشت و کمر، سردرد و بی حوصلگی است. در نتیجه بعضی از زنان در این دوران مضطرب، خسته، ضعیف و کم انرژی هستند.
مجموعه ی این عوارض باز هم زمینه را برای رشد قارچ فراهم تر می کند. وجود خون در مدت قاعدگی به طور شگفت آوری تاثیرات مثبتی بر تجمع قارچی دارد و PH ناحیه تناسلی زن را از حالت اسیدی به حالت قلیایی تغییر می دهد زیرا خون خاصیت قلیایی دارد. این تغییر محیط زیست مناسبی برای رشد قارچ ها فراهم می کند. فعالیت جنسی و خروج مایع منی مردان نیز PH ناحیه تناسلی زن را بالا می برد به طوری که اگر این فعالیت جنسی و خروج مایع منی در زمان قاعدگی باشد PH ناحیه تناسلی زن را به طور مضاعف بالا برده و شرایط مناسب ویژه ای برای رشد قارچ ها ایجاد می شود.
در حقیقت همان زمانی که خونریزی قاعدگی برای انسان یک گرفتاری محسوب می شود برای قارچ ها منبع قوی تغذیه ای به حساب می آید. همچنین خونریزی قاعدگی محیطی گرم و مرطوب که دو شرط لازم برای رشد و بقای قارچ هاست را فراهم می کند. وقتی زنان از نوار بهداشتی استفاده می کنند در حقیقت مجرای تناسلی را طوری می بندند که گرم و مرطوب بماند و خون هم مناسب ترین ماده غذایی است، در آنجا محیطی مناسب برای رشد قارچ ها ایجاد می کند. بنابراین تغییرات هورمونی عوارض روحی و جسمی قبل از قاعدگی، استرس، خستگی، ضعف، رطوبت و گرمای مناسب همگی عوامل موثر برای رشد و پرورش قارچ ها هستند.
۳- حاملگی و زایمان
می دانیم که قارچ اغلب در محل مجرای تناسلی زنان یافت می شود اما ۱۵ درصد از زنان غیرباردار نیز کاندیدا را پرورش می دهند و این درصد در میان زنان باردار سه برابر بیشتر است. عفونت های قارچی واژن با پیشرفت حاملگی بیشتر می شود، به طوری که در سه ماهه ی پایانی بیش از ۵۰ درصد زنان حامله را تحت تاثیر قرار می دهد. حاملگی به دلایل زیادی مستعد کننده قوی ای برای عفونت های قارچی می باشد. بسیاری از آن دلایل مشابه رفتارهای متقابل مصرف کنندگان قرص با بروز قارچ است. سطوح بالای استروژن و پروژسترون که در حاملگی بیشتر می شود به طور مستقیم تجمعات قارچی را تحریک می کند.
همچنین فراوانی قند در غشاهای مخاطی مجاری تناسلی نوعی آماده سازی برای رشد قارچ ها ایجاد می کند. حاملگی همچنین PH محیط را بالا می برد بنابراین مجموع این دو عامل احتمال عفونت های قارچی را زیاد می کند. بیش از نیمی از زنان حامله ۳ ماهه ی سوم بارداری خود را با عفونت های قارچی واژن می گذرانند که می تواند ترشحات سفید پنیری فراوانی تولید کند که به طور مرتب محیط را مرطوب و در موقع ادرار ایجاد سوزش و خارش می کند. در پایان حاملگی و با تولد نوزاد تراکم قارچ های ناحیه تناسلی هم کم می شود اما اگر به مجرای زایمان خراش وارد شود نشست خون محیط مناسبی برای رشد قارچ در هفته های بعد فراهم می کند.
برای اطلاعات بیشتر: علت عفونت ادراری در بارداری
زنان حامله نیاز بیشتری به کالری پروتئین و مواد غذایی خاص مثل آهن، کلسیم، فولیک اسید و ویتامین ها دارند. از عجایب حاملگی آن است که حتی اگر رژیم غذایی مادر نامناسب باشد طبیعت سعی می کند توسط ذخیره کردن بقایای مواد مغذی مادر از سوء تغذیه جنین جلوگیری کند. تغذیه با شیر مادر بعد از تولد نوزاد مادران را نیازمند دریافت کالری کافی، پروتئین، کلسیم بالا، آهن و ویتامین ها می کند تا هم کفاف تغذیه نوزاد را بدهد و هم ذخایر از دست رفته جبران شود.عفونت
حامله شدن یک زن تولد بچه و شیر دادن شاید مشکلات آن چنانی برایش نداشته باشد اما پس از ورود او به دوران بعد از بارداری که مصادف می شود با بی خوابی های شبانه فعالیت مضاعف تغییرات هورمونی و نیازهای تغذیه ای بالا ترشحات زنانه خراش های احتمالی و خون اطراف مجاری تناسلی نیز به آن اضافه شده و شرایط بسیار مساعدی برای قارچ های مجرای تناسلی در طی حاملگی و بعد از آن فراهم می کند.
۴- انتقال از طریق مقاربت
کاندیدای مجرای تناسلی می تواند یک بیماری مقاربتی محسوب شود چرا که از یک جنسی می تواند به شریک جنسی دیگر انتقال پیدا کند. مرد ممکن است کاندیدا را بر روی یا اطراف آلت تناسلی اش شریک پرورش داده و در هنگام مقاربت جنسی آن را به داخل مجرای تناسلی زن انتقال دهد. بعضی از این انتقال های کاندیدا به علت آموزش ندیدن شریک های جنسی اتفاق می افتد. سرایت از راه های مقاربتی می تواند هدفی در عفونت های قارچی واژن کاندیدایی باشد.
پزشکان وقتی با یک زن که از التهابات عفونی مجرای تناسلی رنج می برد مواجه می شوند ترجیح می دهند که مراقبت های بهداشتی را به شریک جنسی او نیز آموزش دهند. بعضی از متخصصین بهداشت مردان ختنه نشده را کانونی برای قارچ های بیماری زا می دانند. این قارچ مخرب در مجرای ادرار و در شیارهای روی سر آلت و در مایعات ترشح شده از افرادی که ختنه نشده اند حفظ و نگهداری می شود امروزه بیش از ۱۵ درصد بیماران ویزیت شده در رابطه با عفونت های کاندیدایی مقاربتی با ابتلا شریک جنسی شان در ارتباطند.
برای مطالعه ی بیشتر: قبل و بعد از برقراری رابطه جنسی چه نکاتی را باید رعایت کنیم
افرادی که از هیچ نوع وسیله ای برای جلوگیری از بارداری استفاده نمی کنند عفونت های قارچی واژن کمتری دارند. قارچ کاندیدا، بیشتر در افرادی دیده می شود که از روش های ضد بارداری استفاده می کنند. همچنین مردانی که از روش های ضدبارداری استفاده نمی کنند، کمتر گرفتار عفونت های قارچی می شوند. مردانی که شریک های جنسی متعدد دارند احتمال وجود تجمعات قارچی روی آلت تناسلی شان بیشتر از دیگران است.
مایع منی مردان مبتلا به عفونت در افزایش رشد قارچ ها دخالت دارد و قارچ های یافت شده در آن با قارچ های لوله های گوارشی یا مجرای تناسلی زنان تطابق دارد. تنها راه عدم انتقال عفونت کاندیدایی آموزش نکات بهداشتی به شریک جنسی فرد است با آموزش یک شریک در حقیقت عامل مستعد کننده ای رفع شده و چرخه عفونت به شکسته شدن نزدیک تر می شود مردان نیز ممکن است علایم عفونت کاندیدایی مانند خشکی خارش التهاب و ترشحات را داشته باشند .بعضی از مردان واکنش های حساسیتی خاصی در محل تناسلی شان دارند که خوشبختانه این حساسیت با معالجه التهاب تناسلی شریک جنسی شان ناپدید می شود شریک جنسی یک مرد ممکن است حامل بدون علامت این بیماری و منبعی مزمن برای التهابات ناحیه تناسلی با کاندیدا باشند.
۵- خراش های ناحیه تناسلی زنان
یکی از شرایط فراهم برای تهاجم قارچی ایجاد خراش یا تحریک شدید سطح پوست یا غشاهای مخاطی است. این حالت اگر با رطوبت و گرمای مناسب همراه شود شرایط بسیار مهیا تر خواهد شد. افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می کنند به علت تحریکات مداوم دهانی بیشتر در معرض خراشیدگی های کوچک و ایجاد محیطی مناسب برای رشد قارچ ها هستند.
تهاجم سلول های قارچی، خراش و پارگی محل مجرای تناسلی به همراه گرما و رطوبت شرایط بسیار مناسبی برای رشد قارچ ها فراهم می کند. خراش می تواند در اثر عواملی مانند مقاربت های خشن، روش غیر صحیح وارد کردن تامپون در مجرای تناسلی به هنگام عادت ماهیانه، استفاده از مواد شیمیایی مثل خوشبو کننده ها و یا مواد ضدعفونی کننده و … باشد. واکنش نسبت به مواد شیمیایی در بین زنان متفاوت است هر ماده ای که باعث ایجاد ناراحتی باشد باید قطع شود برای وارد کردن هر نوع تامپون در مجرای تناسلی باید از موادی مانند ژل های لغزاننده یا روغن نارگیل استفاده کنید.
۶- مصرف سرکوب کننده های سیستم ایمنی
بدن انسان سالم ایمنی بسیار بالایی دارد این ایمنی نسبت به قارچ ها هم صادق می باشد، یکی از اصلی ترین روش های شکستن سد ایمنی بدن استفاده از داروهای سرکوب کننده ی سیستم ایمنی می باشد که شامل کورتیکو استروئیدها، استروئیدهای آنابولیک و دیگر داروهای تضعیف کننده ی سیستم ایمنی است.
تأثیر کورتیزون و مواد مرتبط در کاهش مقاومت به انواع ویروس ها و باکتری ها و عفونت های قارچی به خوبی شناخته شده است همچنین ابتلا به عفونت های کاندیدایی در موارد به کار بردن استروئیدها افزایش یافته و این موضوع در تحقیقات کاملا به اثبات رسیده است.
هنگام استفاده از این داروها اگرچه اثر بخشی واضحی دیده می شود اما پاسخ ایمنی را در انسان کاهش می دهد و در حقیقت راه برای بروز کاندیدا افزایش می یابد داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی با تاثیراتی بسیار عمیق و قوی در دوره های خاصی از بیماری ها به کار برده می شوند و تنها وقتی که ضرورتی قطعی داشته باشند به کار می روند، مثلا در آسم شدید، بیماری لوپوس و غیره تاثیرات جانبی این داروها می تواند شامل سرکوب غده فوق کلیوی، زخم های گوارشی، پوکی استخوان، دیابت، ضعف ماهیچه ای و واکنش های پوستی باشد. نام بعضی از این داروها در زیر آورده شده است:
|
نام دارو |
عکس دارو |
|
هیدروکورتیزون (Hydrocortisone) |
|
|
پردنیزولون (Prednisolone) |
 |
|
پردنیزون (prednisone) |
 |
|
تریامسینولون (Triamcinolone) |
 |
۷- تغذیه
علاوه بر بیماری، سوء تغذیه نیز می تواند محرومیت از بعضی مواد ضروری را برایتان ایجاد کند، در نتیجه ابتلا به بعضی بیماری ها بیشتر می شود. همچنین استرس نیز امکان ابتلا به انواع بیماری ها و کاندیدا را فراهم می کند. همچنین سوء تغذیه های طولانی و نقص در بعضی مواد مانند کمبود روی، آهن، ویتامین های گروه B، ویتامین C و سلنیوم عارضه عفونت کاندیدایی مجاری تناسلی زنان را تشدید می کند. رژیم های غذایی حاوی کربوهیدرات های خالص و قندها اغلب به عنوان یکی از مقصرهای تغذیه ای در جهت ابتلا به کاندیدا شناخته شده است به خصوص در دوران اخیر که مصرف فیبرها کم شده و به طور تاسف آوری مصرف قندها رو به افزایش است. قند خالص نه تنها زمینه های زیستی را برای کاندیدا آماده می کند بلکه به عنوان منبع سوخت آماده ای در دسترس قارچ قرار می گیرد.
برای اطلاعات بیشتر: راه های پیشگیری از عفونت قارچی واژن
انتقال عفونت قارچی از مادر به کودک
مهمترین منابع عفونت برای کودک تازه متولد شده کانال زایمان مادر دستان پرستاران، نوک پستان های مادر، شیشه ی شیر آلوده و پوشک های خوب استرلیزه نشده است. کودکان نارس و یا کم وزن در هنگام تولد در خطر بیشتری قرار دارند. عفونت های قارچی در اطفال عموما دو گونه است:
- عفونت های دهانی قارچی
- عفونت هایی به شکل سوختگی محل پوشک بچه
عفونت های محل پوشک متداول ترین آنها است، این عفونت در کودکانی که پوشک می شوند به دلیل رطوبت و گرمای بدن به وجود می آید. این محیط در هنگام بروز اسهال و دفع مدفوع زیاد برای رشد قارچ مناسب تر می شود. اگر شما والدینی هستید که از پوشک های یکبار مصرف استفاده نمی کنید باید کهنه های مصرف شده را با مواد ضد قارچ استاندارد شست و شو دهید. عفونت نوزاد و مادر مانند یک سیکل معیوب می توانند بر هم اثر بگذارند.
برفک دهانی هنگام مکیدن شیر نوزاد را آزار می دهد. بنابراین ممکن است نتواند خوب شیر بخورد و دچار سوء تغذیه می شود. برای رفع یا پیشگیری از برفک دهان می توانید قطره های نیستاتین دهانی را بر روی نوک سینه مادر بمالید. علت دیگر رشد و توسعه عفونت قارچی استفاده مداوم و منظم از آنتی بیوتیک هاست. امروزه پزشکان سعی می کنند آنتی بیوتیک های با دوزهای استاندارد تجویز کنند تا تغییرات مخربی در میکروب های مفید روده ها ایجاد نکنند. والدین باید آگاه باشند که استفاده از آنتی بیوتیک همیشه تضمینی برای سلامتی کامل و بدون عفونت نیست.
