فتق دیسک کمر

فتق دیسک کمر یکی از مشکلات شایع در ستون فقرات است که ممکن است بر اثر فشار بیشتر یا تغییرات در ساختمان دیسک‌ها ایجاد شود. این وضعیت می‌تواند به درد، بی‌حسی و ضعف در ناحیه کمر و سایر مناطق بدن منجر شود. در این مقاله، به بررسی مختصری از علائم فتق دیسک، تاثیرات آن بر زندگی روزمره و روش‌های مختلف درمان این وضعیت اشاره خواهد شد. همچنین، به بررسی جدیدترین پژوهش‌ها و پیشرفت‌های درمانی در این حوزه خواهیم پرداخت تا به خوانندگان کمک کنیم تا راهکارهای موثرتری را برای مدیریت و درمان فتق دیسک کمر در نظر بگیرند.

فتق دیسک کمر چیست؟

فتق دیسک کمر (Herniated Disc) وضعیتی است که هسته نرم دیسک به طور کامل از حلقه خارجی خود بیرون آمده و به فضای اطراف دیسک فشرده شده است. در این حالت، ممکن است هسته دیسک به عنوان یک ضایعه خارج شده در تصاویر تشخیص‌ی نشان داده شود. این وضعیت می‌تواند باعث فشار بیشتر بر روی عصب‌ها و بافت‌های اطراف شود.

انواع مختلف فتق دیسک کمر

فتق دیسک کمری می‌تواند به چندین شکل ارائه شود، که هرکدام ویژگی‌ها و علائم متفاوتی دارند. این شکل‌ها شامل موارد زیر هستند:

۱- برآمدگی دیسک (پروتروژن):

• در این حالت، دیسک به صورت یک بخش کوچک از محل خود خارج می‌شود اما نوکلئوس پلپوس (ماده ژله‌ای در داخل دیسک) تماماً خارج نمی‌شود.
• ممکن است بدون علائم باشد یا علائم خفیفی مثل درد خفیف و ترسیم‌های تصویری معمولاً به وسیله MRI آشکار شود.

۲- بیرون‌زدگی دیسک (اکستروژن):

• در این حالت، نوکلئوس پلپوس به صورت کامل از دیسک خارج می‌شود و به فضای اطراف فشرده می‌شود.
• ممکن است این وضعیت به عنوان فتق دیسک نیز شناخته شود و باعث فشار بر اعصاب نخاعی یا ریشه‌های عصبی شود که می‌تواند به درد، بی‌حسی یا ضعف نقاط مختلف بدن منجر شود.

۳- جدا شدن دیسک:

• در این حالت، دیسک به طور کامل از مکان خود جدا شده و به فضای اطراف حرکت می‌کند.
• این وضعیت نسبت به سایر حالات نادرتر است و ممکن است نیاز به مداخله جراحی داشته باشد.

بیشتر مطالعه کنید: علائم و نشانه های پوکی استخوان چیست؟

علائم فتق دیسک کمر

علائم فتق دیسک کمر ممکن است متناسب با موقعیت، شدت فشار و تحریک اعصاب باشد. بعضی از علایم شایع شامل موارد زیر است:

• درد: شدت و محل درد ممکن است بستگی به موقعیت فتق دیسک و عصبی که تحت فشار قرار می‌گیرد داشته باشد. درد ممکن است در ناحیه کمر (علت بروز انواع کمردرد)، سرشانه، بازو، دست، پا و پاشنه‌ها حس شود.
• بی حسی و سوزش: تحریک عصب‌ها می‌تواند منجر به ایجاد بی حسی، سوزش، مورموری و تاخیر در حس شود. زمانی که عصب بزرگتر تحت فشار قرار بگیرد، این حالت تشدید می‌شود.
• ضعف عضلات: فشار بر عصب‌ها در نتیجه فتق دیسک می‌تواند به ضعف عضلات ناحیه تحت فشار منجر شود. عصب‌های تحت فشار می‌توانند تأثیرات مختلفی بر عملکرد عضلات داشته باشند و به علائم مانند درد، بی‌حسی و ضعف نقاط مختلف بدن منجر شوند.
• مشکلات عصبی: در صورت فشار بر روی نخاع، مشکلات‌ی مانند ناتوانی در کنترل مثانه، رکتوم و حتی مشکلات جنسی ممکن است ظاهر شوند.

علت های ابتلا

برخی از عوامل و علل مؤثر در بروز فتق دیسک کمری عبارتند از:

• سن: با گذشت زمان و افزایش سن، دیسک‌های کمری آب خود را از دست می‌دهند و ساختار آنها ضعیف‌تر می‌شود. این شرایط می‌تواند باعث فتق دیسک شود.
• وضعیت نامناسب بدن: نحوه نشستن، راه رفتن یا بلند کردن اجسام با فشار زیاد بر روی ناحیه کمر می‌تواند عاملی در بروز فتق دیسک باشد. نشستن برای مدت طولانی، بلند کردن اجسام سنگین، چرخش‌های ناگهانی و نادرست بدن نیز ممکن است از عوامل مؤثر باشند.
• آسیب دیدگی: آسیب‌های فیزیکی به ناحیه کمر نظیر بلند کردن اشیاء سنگین به روش نادرست می‌تواند منجر به فتق دیسک شود.
• چاقی: چاقی و اضافه وزن میزان فشار و استرس بر روی ستون فقرات را افزایش می‌دهد. این فشار اضافی می‌تواند باعث فتق دیسک شود.

بیشتر بخوانید: تعویض مفصل زانو چگونه است؟

عوارض

فتق دیسک یک وضعیت پزشکی است که در آن مواد ژله‌ای داخل دیسک فشرده شده و از محل خود بیرون می‌آید. این مواد می‌توانند به اعصاب اطراف فشار وارد کنند و علائم مختلفی ایجاد کنند. عوارض مرتبط با فتق دیسک ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• درد شدید: فتق دیسک معمولا با درد شدید در منطقه مورد نظر، که ممکن است به سمت پشت و پایین اضافه شود، همراه است.
• سندرم دم اسبی: این سندرم ناشی از فشار قوی بر روی دستگاه عصبی در پایین اسپینال کورد است. علائم سندروم شامل ضعف عضلانی، احساس فلج در پاها، مشکلات کنترل مثانه و ناراحتی معده می‌شوند.
• درد مزمن: فتق دیسک می‌تواند به عنوان یک منبع درد مزمن باقی بماند و در طول زمان تأثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
• آسیب عصبی دائمی: اگر فتق دیسک به اندازه کافی بزرگ باشد و بر روی عصب‌های مجاور فشار بیاورد، ممکن است آسیب دائمی به عصب وارد کند که موجب عدم حس یا حرکت در ناحیه مربوطه می‌شود.
• فلج شدن: در صورتی که فتق دیسک به نحوی عصب را تحت فشار قرار دهد و انتقال اطلاعات از مغز به عضلات را مختل کند، که باعث فلج شدن بخش‌هایی از بدن شود.

راه های تشخیص

برای تشخیص فتق دیسک کمر، چندین آزمایش تشخیصی وجود دارد که عبارتند از:

• تست الکترومایوگرام و مطالعات هدایت عصبی (EMG/NCS): تست الکترومایوگرام برای بررسی عملکرد عضلات و هدایت عصبی استفاده می‌شوند. آزمایش EMG، فعالیت الکتریکی عضلات را ثبت می‌کند و آزمایش NCS، سرعت هدایت سیگنال طول عصب را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایشات می‌توانند به تشخیص فتق دیسک و ارزیابی آسیب عصبی کمک کنند.
• نخاع‌نگاری یا میلوگرام (Myelogram): در روش نخاع نگاری یا میلوگرام ، یک ماده رادیوپاکت درون نخاع تزریق می‌شود و سپس اشعه ایکس گرفته می‌شود تا تصاویر دقیقی از ریشه‌های عصبی و تشکیل فتق دیسک به دست آید.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): تصویربرداری رزونانس مغناطیسی MRI یک روش تصویربرداری پیشرفته است که با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر دقیقی از ساختار داخلی بدن از جمله دیسک‌ها و فتق‌ها ایجاد می‌کند. MRI به عنوان روش اصلی برای تشخیص فتق دیسک استفاده می‌شود.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT-scan): در روش اسکن توموگرافی کامپیوتری CT ، با استفاده از اشعه ایکس و کامپیوتر تصاویر مقطعی دقیق‌تر از ناحیه مورد نظر بدن گرفته می‌شود. CT اسکن می‌تواند برای تشخیص فتق دیسک و تشخیصی دقیق‌تر در مورد جزئیات استفاده شود.
• اشعه ایکس: از اشعه ایکس استفاده می‌شود تا تصاویری دقیق از ساختارهای استخوانی در ناحیه مشکوک به فتق دیسک ارائه دهد. این روش از قدیمی‌ترین روش‌های تصویربرداری برای تشخیص فتق دیسک است.

بیشتر مطالعه کنید: راه های درمان آرتروز گردن چیست؟

چگونه می توان از فتق دیسک جلوگیری کرد؟

اگرچه جلوگیری کامل از فتق دیسک ممکن نیست، اما با اتخاذ برخی اقدامات و سبک زندگی سالم می‌توانید احتمال بروز آن را کاهش دهید. در ادامه، چند نکته برای جلوگیری از فتق دیسک آورده شده است:

• ورزش منظم: انجام ورزش‌هایی که عضلات پشتی و شکمی را تقویت کنند، می‌تواند به حفظ پایداری ناحیه کمری و کاهش فشار بر دیسک‌ها کمک کند. ورزش‌های تقویت عضلات کمر و شکم در پشتیبانی از ناحیه کمری کمک می‌کنند.
• توجه به تکنیک لیفتینگ: وقتی که اشیاء سنگین بلند می‌کنید، از تکنیک صحیح لیفتینگ استفاده کنید. خوابیدن با زانوهای خمیده، آهسته بلند شدن با استفاده از عضلات پاها و شکم و نگه داشتن اشیاء در نزدیکی بدن از جمله مواردی است که به جلوگیری از فشار زیاد بر ناحیه کمری کمک می‌کند.
• حفظ وضعیت صحیح در حین نشستن و ایستادن: وقتی نشسته‌اید، از یک صندلی با پشتی نیم‌دایره استفاده کنید و وزن خود را به تساوی بر روی دو پا توزیع کنید. در حین ایستادن، راست نگه داشتن گردن و ستون فقرات مهم است.
• وزن سالم: اضافه وزن می‌تواند فشار بیشتری بر ناحیه کمری ایجاد کند. حفظ وزن سالم با تغذیه مناسب و فعالیت‌های ورزشی کمک به کاهش این فشار می‌کند.
• کاهش استرس: مدیریت استرس از طریق تمرین‌های روانشناختی، مدیتیشن یا هر فعالیتی که به شما آرامش می‌بخشد، می‌تواند به کاهش احتمال بروز فتق دیسک کمک کند.
• ترک سیگار: سیگار نکشیدن نه تنها برای جلوگیری از فتق دیسک بلکه برای حفظ سلامت عمومی بدن بسیار مفید است. سیگار باعث کاهش جریان خون به اندام‌ها می‌شود و ممکن است فرآیندهای التهابی را تشدید کند.

راه های درمان

درمان فتق دیسک کمر متناسب با شدت و وضعیت فتق و وضعیت بیمار می‌باشد. درمان‌هایی که ممکن است به کار برده شوند عبارتند از:

• معاینه و انتظار: در برخی موارد، فتق دیسک بدون درمان خود بهبود می‌یابد، اما نیاز به مراقبت و مدیریت صحیح دارد. معاینه توسط پزشک و پیگیری منتظم ممکن است در کنترل و مدیریت علائم کمک کند.
• استراحت: استراحت در تخفیف دردهای ناشی از فتق دیسک کمک می‌کند.
• درمان دارویی: ممکن است پزشک داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، آنتی‌دپرسانت‌ها، مسکن‌ها و یا موارد دیگر را تجویز کند که سبب تسکین دردها و التهاب‌ها می‌شود.
• فیزیوتراپی: جلسات فیزیوتراپی به منظور تقویت عضلات پشت و شکم، بهبود نگهداری استوانه کمری و بهبود انعطاف‌پذیری عضلات برای کاهش فشار بر روی دیسک به کار می‌رود.
• تزریق استروئید: تزریق مواد ضد التهاب استروئیدی به فضای اطراف فتق (معمولاً از طریق تزریق نشانه‌گذاری) ممکن است بهبود درد و التهاب موجود را به همراه داشته باشد.
• کمربند یا کرست کمری: استفاده از کمربند یا کرست کمری می‌تواند فشار روی ناحیه کمر را کاهش دهد و حمایت لازم را برای عضلات و استوانه کمری ایجاد کند.
• درمان جراحی: در برخی موارد شدید جراحی ممکن است نیاز باشد، به ویژه اگر فتق دیسک فشار زیادی روی اعصاب و نخاع داشته یا علائم بهبود نمی‌یابند. درمان جراحی هدف آن برداشتن فشار از اعصاب و ترمیم دیسک تخریب شده است. 

اقدامات مراقبتی در منزل

درمان‌های خانگی برای تسکین فتق دیسک کمر می‌توانند در برخی موارد مفید باشند. اقدامات مراقبتی در منزل عبارتند از:

• استراحت و مصرف داروهای تسکین دهنده درد: استراحت بیشتر و مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌تواند در کاهش درد و التهاب کمک کند.
• مصرف داروهای شل کننده عضلات: در برخی موارد، مصرف داروهایی که عضلات را شل می‌کنند، مانند (Muscle relaxants) می‌تواند در تسکین درد و برطرف کردن اسپاسم عضلانی موثر باشد.
• کمپرس سرد: پوشاندن ناحیه دردناک با آیس پک می‌تواند در کاهش التهاب و درد کمک کند. اما توجه داشته باشید که کمپرس سرد را مستقیماً بر روی پوست قرار ندهید و بین پوست و پک یخ یک حوله یا پارچه نرم قرار دهید.
• استراحت و خواب کافی: استراحت و خواب کافی برای بهبود و بازسازی بدن الزامی است.
• تغذیه سالم: مصرف غذاهایی که غنی از مواد مغذی مانند فیبر، ویتامین D و C، کلسیم و پروتئین هستند، ممکن است در بهبود سلامتی کمک کند.
• رفع اسپاسم: انجام تمرینات کششی و تنفسی می‌تواند به رفع اسپاسم عضلانی کمک کند.
• کمک از فیزیوتراپی: مشاوره و راهنمایی یک فیزیوتراپیست ماهر می‌تواند شامل تمرینات استرچینگ، تقویت عضلات پشتی و فنون تسکین درد از طریق ماساژ و تکنیک‌های تنفس باشد.
• تزریق داروهای ضد التهابی: در برخی موارد، تزریق داروهای ضد التهابی مانند کورتیکواستروئیدها در منطقه مورد نظر می‌تواند درد را تسکین دهد.
• ورزش ها و حرکات کششی: انجام تمریناتی مانند کشش کمر و مچ پا به طور مداوم و با دقت می‌توانند در رفع علائم و کاهش تنش عضلانی کمک کنند.
• استفاده از توالت فرنگی: در حالتهای شدید، استفاده از دستگاه توالت فرنگی می‌تواند کمک کند تا فشار روی نخاع و ریشه‌های عصبی را کاهش دهد.

بیشتر بدانید: انواع رماتیسم کدامند؟

ورزش فتق دیسک کمر

برخی تمرینات و ورزش‌ها می‌توانند برای فتق دیسک کمر مناسب باشند. البته، قبل از شروع هر برنامه ورزشی، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید تا وضعیت و شرایط شما را بررسی کند. برخی از این ورزش ها عبارتند از:

• کشش فلکشن: در این تمرین، شما باید روی زمین دراز کشیده و بازوهای خود را روی زمین قرار دهید. سپس به آهستگی سر و گردن خود را بالا ببرید و سعی کنید سر خود را به سمت سینه نزدیک کنید. این کشش بر روی عضلات کمر تأثیر می‌گذارد.
• کشش زانو در شکم: در این تمرین، بازوها را دراز کرده و دو پا را به راحتی دراز کرده و پاها را روی زمین قرار دهید. سپس با کشیدن زانوها به سمت سینه سعی کنید، آهسته دوباره سر و سینه خود را به هم نزدیک کنید. این تمرین باعث کشش عضلات پشت می‌شود.
• کشش عضله پیریفورمیس: در این تمرین، روی زمین به حالت دراز کشیده قرار بگیرید و پای چپ را به صورت صاف روی زمین قرار دهید. سپس پای راست خود را بر روی زانو چپ قرار دهید و با دست راست، پای راست خود را به سمت شکم کشیده و تا حد ممکن نگه دارید. این تمرین برای کشش عضله پیریفورمیس کاربرد دارد که باعث تسکین درد می‌شود.

جا انداختن فتق دیسک کمر چگونه است؟

در جراحی نخاعی و ارتوپدی، تکنیک‌های مختلف برای جا انداختن دیسک کمر (تخلیه دیسک) وجود دارد. برخی از این تکنیک‌ها عبارتند از:

۱- تکنیک خمش (Flexion-Distraction): در این تکنیک، فرد بر روی یک میز خاص قرار می‌گیرد که به شیوه‌ای خاص قابل خم شدن است. سپس با ایجاد فشار و خمش در مناطق مشخص، دیسک فشرده می‌شود و فشار اضافی از دیسک کمر خارج می‌شود.

۲- تکنیک دست کاری تحت بیهوشی: مانیپولاسیون یا دست کاری تحت بیهوشی (Manipulation Under Anesthesia – MU) یک روش درمانی است که معمولا توسط کایروپراکتورها یا فیزیوتراپیست‌ها انجام می‌شود. در این روش، بیمار در حالت بیهوشی قرار می‌گیرد و متخصص کایروپراکتیک شروع به کشیدن و درمان دیسک با استفاده از روش مانیپولاسیون می‌کند. این روش به عنوان یک گزینه درمانی برای برخی افرادی که به شکل‌های دیگر درمان نشده‌اند یا بهبود نیافته‌اند، مطرح شده است.

بیشتر مطالعه کنید: راه های درمان آرتروز زانو کدامند؟

اثرات دیسک کمر بر حاملگی

برای مدیریت و کاهش علائم در دوران بارداری، زنان باید با پزشک خود مشورت کنند. تمرینات مناسب، حفظ وزن مناسب و استفاده از تکنیک‌های صحیح برای حرکات روزمره می‌تواند به کاهش فشار بر روی دیسک‌ها و عصب‌های کمری کمک کند. در ادامه، برخی از تأثیرات احتمالی دیسک کمر در دوران بارداری ذکر شده‌اند:

• تشدید علائم: افزایش وزن در دوران بارداری می‌تواند فشار بیشتری را بر دیسک‌های کمری ایجاد کند و در نتیجه، اگر علائم مانند درد کمر و پا از قبل وجود داشته باشند، تشدید می‌شوند.
• سندروم پیریفورمیس: افزایش وزن و تغییرات ساختاری در بدن ممکن است باعث فشار بیشتر بر روی عضلات پیریفورمیس شود که می‌تواند به سندروم پیریفورمیس (درد و تنش در عضله پیریفورمیس) منجر شود.
• سیاتیک کمر: افزایش فشار بر اعصاب نخاعی به علت بزرگ‌تر شدن رحم می‌تواند باعث بروز علائم سیاتیک (درد و تحریک اعصاب سیاتیک) در زنان باردار شود.
• فشار بر اعصاب نخاعی: با بزرگ شدن جنین، فشار بر روی اعصاب نخاعی در مهره‌های کمری افزایش می‌یابد. این وضعیت ممکن است علائم همچون درد، بی‌حسی یا ضعف در نقاط مختلف بدن را ایجاد کند.

تفاوت بیرون زدگی و فتق دیسک کمر

فتق دیسک و بیرون‌زدگی دیسک دو حالت مختلف هستند که ممکن است در ناحیه کمری اتفاق بیفتند، اما با ویژگی‌ها و علائم متفاوتی همراه هستند، که عبارتند از:

بیرون زدگی دیسک (Disc Bulge):

• در این حالت، نوکلئوس پلپوس (ماده ژله‌ای در داخل دیسک) از محل خود به طور کامل خارج نمی‌شود و فقط یک بخش از دیسک خارج می‌شود.
• بیرون‌زدگی دیسک ممکن است بخاطر فشارهای مختلف مانند فشارهای مکرر یا روند سالخوردگی طبیعی ایجاد شود.
• ممکن است هیچ علامت نداشته باشد و تصادفاً توسط تصویربرداری تشخیص داده شود.

فتق دیسک (Herniated Disc):

• در این حالت، نوکلئوس پلپوس به طور کامل از دیسک خارج شده و به فضای اطراف فشرده شده است.
• فتق دیسک کمر معمولاً نتیجه فشار شدید و یا ضربه مستقیم به ناحیه کمری است.
• علائم مختلفی از جمله درد حاد، بی‌حسی، ضعف عضلات و تحت تأثیر قرار گرفتن اعصاب نخاعی ممکن است ظاهر شود.