چگونگی تعویض مفصل زانو

عمل تعویض مفصل زانو زمانی انجام می شود که مفصل زانوی فرد آسیب دیده باشد، و با یک مفصل مصنوعی (از جنس پلاستیک، فلز یا سرامیک) تعویض می شود. مراحل عمل تعویض مفصل زانو عبارتند از: انجام بی حسی عمومی یا نخاعی، ایجاد برش در جلوی زانو، خارج کردن غضروف و استخوان آسیب دیده، آماده کردن استخوان برای قرار دادن پروتز، قرار دادن پروتز و در نهایت هم بخیه زدن برشی که ایجاد شده بود. از مزایا تعویض مفصل زانو میتوان به رفع خشکی زانو و کمتر شدن درد، بهتر شدن دامنه حرکتی و عملکرد زانو و افزایش کیفیت زندگی اشاره کرد.

تعویض مفصل زانو چیست؟

فرآیند تعویض مفصل زانو یک عملیات جراحی است که با هدف جایگزینی یک مفصل زانو آسیب دیده و تخریب شده با مفصل مصنوعی یا پروتز انجام می شود. تعویض مفصل زانو به فرد امکان بازگشت به فعالیت های روزمره و بهبود کیفیت زندگی را می دهد و از طریق این عملیات، فرد می تواند از درد و محدودیت حرکت ناشی از مشکلات زانو خود رهایی یابد.

علت تعویض مفصل زانو

علت اصلی تعویض مفصل زانو، بیماری ها و آسیب هایی است که باعث آسیب و تخریب تدریجی غضروف و بافت های مفصلی زانو می شوند. این مشکلات ممکن است باعث ساییدگی و درد شدید در زانو شوند و با درمان های غیر جراحی مانند فیزیوتراپی، ورزش های مخصوص و داروهای خوراکی کنترل نشوند. بنابراین، نیاز به تعویض مفصل زانو به علت عدم موثر بودن درمان های غیرجراحی و تخریب شدید مفصل زانو به دلیل از بین رفتن غضروف و ساییدگی استخوان ها پدید می آید.

بعضی از علل اصلی که می تواند منجر به نیاز به تعویض مفصل زانو شود عبارتند از:

1. آرتروز: این بیماری معمولا ناشی از تخریب غضروف زانو است و باعث ساییدگی و درد شدید در زانو می شود. آرتروز معمولا نتیجه ی فرسایش طبیعی غضروف به دنبال استفاده بیش از حد از زانو یا با پیری و سنین بالا رخ می دهد.
2. آسیب ها و حوادث: ضربه ها و آسیب ها به زانو می توانند باعث آسیب به غضروف و بافت های مفصلی زانو شوند.
3. آرتریت روماتوئید: این بیماری اتوایمیونی (خود ایمنی) است که باعث التهاب مفاصل، از جمله مفصل زانو، می شود و با گذشت زمان به تخریب مفصل زانو می انجامد.
4. پوکی استخوان: در بیماران مسن تر، پوکی استخوان می تواند باعث شکستگی های مکرر استخوان های زانو شود که منجر به تخریب مفصل زانو می شود.

پزشکان متخصص ارتوپد برای تعیین نیاز به عمل تعویض مفصل زانو بر اساس شدت درد و ناتوانی بیمار، از انواع آزمایشات تصویربرداری برای ارزیابی دقیق وضعیت زانو استفاده می کنند. انتخاب بهترین روش درمانی بستگی به وضعیت فرد، نوع بیماری و سایر عوامل مرتبط دارد.

انواع مختلف جراحی تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض مفصل زانو از دو نوع جزئی و کامل می تواند باشد. انتخاب نوع جراحی بستگی به شرایط و وضعیت مفصل زانوی آسیب دیده و نیازهای بیمار دارد. در ادامه، به توضیح کوتاهی از هر نوع جراحی می پردازم:

1. جراحی تعویض مفصل زانو به صورت جزئی: در این نوع جراحی، پزشک ارتوپد فقط بخشی از مفصل زانو که آسیب دیده است را جایگزین می کند. به عبارت دیگر، فقط بخش های محدودی از استخوان ها و غضروف های مفصل زانو که آسیب دیده اند، با پروتز مصنوعی جایگزین می شوند. این نوع جراحی معمولا در برخی موارد که فقط یک قسمت خاص از مفصل زانو آسیب دیده است و سایر بخش ها به خوبی عملکرد دارند، انجام می شود.
2. جراحی تعویض مفصل زانو به صورت کامل: در این نوع جراحی، تمام بخش های سطحی مفصل زانو که آسیب دیده اند با پروتز مصنوعی جایگزین می شوند. این شامل تعویض کامل سطح آرتیکولاسیون بین استخوان ران و استخوان ساق، و یا تعویض کامل کاسه زانو می شود. این نوع جراحی معمولا در مواردی که مفصل زانو به طور کلی آسیب دیده و عملکرد آن تحت تاثیر قرار گرفته است، انجام می شود.

مزایا و معایب جراحی تعویض مفصل زانو

مزایای جراحی

1. کاهش درد: یکی از اصلی ترین مزایای تعویض مفصل زانو کاهش درد شدید زانو است. با از بین بردن آسیب دیدگی ها و ساییدگی استخوان ها، درد و علائم التهابی کاهش می یابد و بیمار کمترین درد را پس از عمل خواهد داشت.
2. بهبود حرکت و عملکرد: با جایگزینی مفصل زانو تحت برنامه جراحی، حرکت و عملکرد زانو بهبود می یابد. بیماران می توانند به فعالیت های روزانه شان بازگردند و از تحسین توانایی های جدید خود لذت ببرند.
3. بهبود کیفیت زندگی: کاهش درد و بهبود حرکت، بیماران را قادر می سازد به صورت عمومی کیفیت زندگی بهتری تجربه کنند. آنها می توانند به آسانی فعالیت های اجتماعی و تفریحی را انجام دهند.
4. استقلال بیشتر: با بهبود عملکرد زانو، بیماران استقلال بیشتری در انجام فعالیت های روزانه خود پیدا می کنند و نیاز کمتری به کمک افراد دیگر خواهند داشت.

بیشتر بخوانید: آیا آرتروز زانو درمان می شود

معایب جراحی

1. ریسک های جراحی: همانند هر عمل جراحی دیگری، تعویض مفصل زانو همراه با ریسک های مختلفی است. این ریسک ها ممکن است شامل عفونت، خونریزی، خلل در ترمیم بافت و عوارض بیهوشی باشد.
2. طول مدت نقاهت: پس از عمل تعویض مفصل زانو، مدت نقاهت باید طی شود. این موضوع مدت ممکن است چند هفته یا حتی چند ماه باشد.
3. عدم ماندگاری: در برخی موارد، پروتزهای مفصل زانو ممکن است نیاز به تعویض دوباره داشته باشند. این موضوع معمولا به میزان استفاده و فعالیت بیمار و همچنین کیفیت پروتز بستگی دارد.
4. هزینه های عمل: عمل تعویض مفصل زانو می تواند هزینه های زیادی داشته باشد، از جمله هزینه های جراحی، بستری شدن در بیمارستان و نقاهت بعد از عمل.
5. محدودیت های فعالیتی: با وجود بهبود حرکت و عملکرد، ممکن است بعضی از فعالیت های ورزشی یا تحرکی را همچنان نتوان انجام داد. برخی از ورزش ها یا فعالیت ها می توانند ضرر یا خطراتی را به مفصل زانو وارد کنند.

روند عمل جراحی تعویض مفصل زانو

عمل جراحی تعویض مفصل زانو یک روش جراحی بزرگ است که معمولا در مواردی انجام می شود که غضروف زانو تا حد زیادی تخریب شده است و باعث درد و محدودیت حرکت مفصل می شود و به درمان های غیرجراحی پاسخ نمی دهد. این عمل جراحی به منظور بازسازی مفصل زانو و بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام می شود. روند عمل جراحی تعویض مفصل زانو عموما شامل مراحل زیر است:

1. آماده سازی بیمار: قبل از عمل جراحی، بیمار نیاز به آزمایش ها و ارزیابی های پیش عملی دارد. این ارزیابی ها شامل آزمایشات خون (نحوه تفسیر آزمایش خون)، ایکوکاردیوگرافی (اکو)، رادیوگرافی زانو و سایر تصویربرداری ها است.
2. بستری شدن: بیمار قبل از جراحی ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. این بستری به منظور آماده سازی بیمار برای عمل است.
3. انجام عمل جراحی: در مرحله عمل جراحی، جراح متخصص ارتوپد غضروف تخریب شده و استخوان های زانو را با پروتز های مصنوعی مخصوص جایگزین می کند. این پروتزها ممکن است از مواد مختلفی تشکیل شده باشند، از جمله پلاستیک، فلز و یا مخلوطی از آنها.
4. نقاهت و توانبخشی: بعد از عمل جراحی، بیمار به یک بخش نقاهت منتقل می شود. در این مرحله، بیمار نیاز به توانبخشی فیزیکی و فیزیوتراپی دارد تا به طور کامل بهبود یابد و عضلات زانو را تقویت کند. مدت زمان نقاهت و توانبخشی ممکن است متفاوت باشد و بستگی به وضعیت هر بیمار دارد.
5. پس از عمل: بعد از ترخیص از بیمارستان، بیمار نیاز به پیگیری مرتب با پزشک خود دارد. او باید داروها و راهکارهایی که به او توصیه می شود را رعایت کند و نکاتی را که به منظور حفظ پروتز زانو و بهبود کامل از جراحی به وی توصیه می شود، رعایت کند.

جراحی با بی حسی یا بیهوشی

عمل تعویض مفصل زانو معمولا با استفاده از بیهوشی عمومی یا بیهوشی موضعی انجام می شود. هر دو نوع بیهوشی دارای مزایا و معایب خود هستند و انتخاب نوع بیهوشی برای هر بیمار بستگی به شرایط و وضعیت سلامت او دارد.

1. بیهوشی عمومی: در بیهوشی عمومی، بیمار کاملا به هوشیاری و حس تصویری از دوره جراحی بی نیاز است. برای انجام عمل تعویض مفصل زانو با بیهوشی عمومی، بیمار در بخش جراحی تحت نظر یک تیم بیهوشی قرار می گیرد. آنها داروهای خاصی را به بیمار تزریق می کنند که باعث بیهوشی عمومی او خواهد شد. بعد از آن پزشک جراح به عمل جراحی خواهد پرداخت.
2. بیهوشی موضعی: در بی هوشی موضعی، فقط منطقه مورد عمل (منطقه زانو در اینجا) به طور موقت بی حس می شود و هوشیاری بیمار حفظ می شود. برای بیهوشی موضعی، معمولا از تزریق داروهای موضعی به نقاط حساس زانو استفاده می شود تا منطقه تحت عمل بی حس شود. در این نوع بیهوشی، بیمار هنوز بیدار و هوشیار است و می تواند احساس و حرکت بسیار محدودی داشته باشد.

انتخاب بین بیهوشی عمومی و موضعی برای عمل تعویض مفصل زانو باید توسط پزشک معالج و تیم بیهوشی بر اساس وضعیت سلامت و نیازهای هر بیمار انجام شود. هر دو نوع بیهوشی دارای مزایا و معایب خود هستند و پزشک معالج می تواند بهترین گزینه را برای هر بیمار تعیین کند.

کاندیدای مناسب تعویض مفصل زانو چه کسانی هستند؟

کاندیدای مناسب برای عمل تعویض مفصل زانو عموما افرادی هستند که دارای شرایط زیر هستند:

1. درد شدید و مزمن در زانو: افرادی که دچار درد شدید و مزمن در زانو هستند و درمان های غیر جراحی روی آنها تاثیر مطلوبی نداشته است.
2. محدودیت حرکتی و کاهش عملکرد: افرادی که به دلیل تخریب مفصل زانو، محدودیت حرکتی و کاهش عملکرد روزانه دارند و نمی توانند فعالیت های روزمره خود را به طور مطلوبی انجام دهند.
3. بد شکلی و ساییدگی زانو: افرادی که بد شکلی و ساییدگی شدیدی در مفصل زانو دارند و نیاز به بازسازی و تعویض آن دارند.
4. عدم بهبود با درمان های غیر جراحی: افرادی که به علت آسیب زیاد به مفصل زانو و عدم تحسن با درمان های غیر جراحی نیاز به عمل تعویض مفصل دارند.

قبل از تصمیم به عمل تعویض مفصل زانو، پزشک ارتوپد باید اقدام به بررسی دقیق و معاینه بیمار کند و نتایج تصاویر از جمله اشعه ها و تصویربرداری های مغناطیسی را بررسی کند تا مطمئن شود که عمل جراحی مناسب و موثر برای بیمار است.

بیشتر بدانید: علت گرفتگی عضلات پا

آیا نتیجه عمل تعویض مفصل زانو دائمی است؟

این عمل تاثیر بسیار زیادی در بهبودی بیمار خواهد داشت اما باید توجه داشته باشید که برای کسب بهترین نتیجه از این عمل و ماندگاری حداکثری پروتز (چیزی حدود ۲۰ سال) باید اقدامات زیر را در نظر داشته باشید:

1. مراجعه به بهترین دکتر برای تعویض مفصل زانو: انتخاب پزشک متخصص ارتوپد با تجربه و مهارت در انجام جراحی تعویض مفصل زانو امری بسیار مهم است. انتخاب یک پزشک با تخصص و تجربه می تواند اطمینان بیشتری به نتیجه مطلوب عمل جراحی بدهد.
2. انجام فیزیوتراپی قبل از جراحی: فیزیوتراپی قبل از عمل تعویض مفصل زانو می تواند به تقویت عضلات مهم زانو و افزایش انعطاف پذیری آن کمک کند. این کار بهبود عملکرد مفصل و پیشبرد عمل جراحی را تسهیل می کند.
3. تکنیک جراحی و دانش پزشک: تکنیک جراحی استفاده شده و دانش پزشک در انجام عمل تعویض مفصل زانو نقش بسیار مهمی در نتیجه نهایی ایفا می کنند. پزشک باید تجربه کافی و مهارت لازم را در انجام این جراحی داشته باشد.
4. نوع پروتز و شرکت سازنده ی آن: انتخاب نوع پروتز مناسب و از شرکت های معتبر و با کیفیت نقش مهمی در ماندگاری و عملکرد طولانی مدت پروتز خواهد داشت.
5. مراقبت های دوره ی نقاهت: پس از انجام عمل تعویض مفصل زانو، نقاهت مناسب و انجام فیزیوتراپی و نرمش ها بهبود سریع تر و بهتر عملکرد مفصل زانو را تسهیل می کند.
6. مراقبت های همیشگی از پروتز: بیمار باید از پروتز خود به خوبی مراقبت کند و نکاتی مانند نحوه ی نشستن، تمرینات مناسب، و جلوگیری از فشار نیاوردن به زانو را رعایت کند تا عمر پروتز بهینه باشد.

انواع پروتزهای به کار رفته در جراحی

پروتزهای مصنوعی استفاده شده در عمل تعویض مفصل زانو از جنس های مختلفی می توانند باشند. بسته به نوع جراحی، نیاز بیمار و شرایط فیزیکی او، پزشک انتخاب بهترین نوع پروتز را انجام خواهد داد. این پروتزها عبارتند از:

• پروتز سرامیک بر روی پلاستیک: در این نوع پروتز، سطح زانو با استفاده از یک لایه سرامیک صاف بر روی پلاستیک تحت فشار قرار می گیرد. این نوع پروتز معمولا برای بیماران جوان و فعال تر استفاده می شود.
• پروتز سرامیک بر روی سرامیک: در این نوع پروتز، دو لایه سرامیک صاف با یک لایه پلاستیکی بین آنها قرار می گیرد. این نوع پروتز به عنوان یک گزینه پایدارتر و با مقاومت بیشتر در برابر انبساط حرارتی استفاده می شود.
• پروتز فلز بر روی پلاستیک: در این نوع پروتز، یک پوشش فلزی بر روی پلاستیک قرار می گیرد. این نوع پروتز معمولا برای افراد مسن تر و کمتر فعال استفاده می شود.
• پروتز فلز بر روی فلز: در این نوع پروتز، سطح زانو با استفاده از لایه های فلزی قرار می گیرد که بر روی یکدیگر حرکت می کنند. این نوع پروتز به عنوان یک گزینه مقاوم و با طول عمر بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

کارکرد انواع پروتزهای جراحی زانو

پروتز مورد استفاده در جراحی تعویض مفصل زانو از سه بخش تشکیل شده است که هر کدام وظیفه های خاص خود را برای جایگزینی قسمت های مختلف مفصل زانو دارند:

1. بخش فمورال (Femoral): این بخش پروتز به استخوان ران مرتبط می شود. به عبارت دیگر، سر پروتز متصل به استخوان رانی که قبلا بخش مفصل زانو بوده است جایگزین می شود.
2. بخش تیبیال (Tibial): این بخش پروتز به استخوان ساق مرتبط می شود. بخش پایینی مفصل زانو که شامل استخوان ساق و پاتلار (کشکک) است، با استفاده از پروتز تعویض می شود.
3. بخش پاتلار (Patellar): این بخش پروتز به استخوان کشکک (پاتلار) مرتبط می شود. این پروتز ممکن است به علت آسیب یا فرسودگی کشکک استفاده شود.

آیا هر دو زانو را با هم جراحی می کنند و یا با فاصله از هم؟

عمل تعویض مفصل زانو ممکن است به صورت همزمان (هر دو زانو در یک جراحی) یا به صورت متوالی (با فاصله زمانی از هم) انجام شود. تصمیم برای انجام هر یک از این روش ها بستگی به شرایط هر بیمار و توصیه های پزشک دارد.

• جراحی همزمان (تعویض همزمان هر دو زانو): اگر هر دو زانوی بیمار نیاز به تعویض مفصل داشته باشند و شرایط بیمار اجازه ی انجام جراحی همزمان را بدهد، پزشک می تواند تصمیم بگیرد که هر دو زانو در یک جراحی تعویض شوند. این روش ممکن است مزایایی مانند کاهش زمان نقاهت کلی، کاهش هزینه ها و امکان انطباق بهتر حرکت و عملکرد زانوها داشته باشد.
• جراحی متوالی (تعویض متوالی زانوها): در برخی موارد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که زانوها را به صورت متوالی جراحی کند، به این معنا که هر زانو در دو جراحی مجزا تعویض شود. ممکن است بیمار مشکلاتی داشته باشد که جراحی همزمان را محدود کند. مثلا وضعیت سلامتی عمومی او یا مشکلات مرتبط با زانوهای او.

تصمیم نهایی برای انجام هر یک از این روش ها بر اساس ارزیابی دقیق پزشک و شرایط بیمار گرفته می شود.

جایگزین های تعویض مفصل زانو

جایگزین های غیر جراحی تعویض مفصل زانو عبارت اند از:

1. هیالورونیک اسید: این ماده به صورت تزریقی به مفصل زانو تزریق می شود و هدف اصلی آن کاهش التهاب و افزایش روانیت مفصل است. هیالورونیک اسید می تواند بهبود عملکرد زانو و کاهش درد و سفتی مفصل را به همراه داشته باشد. این تزریق معمولا در بیمارانی که مفصل زانو آسیب دیده است ولی هنوز نیاز به جراحی ندارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
2. کورتون (کورتیزون): تزریق کورتون به مفصل زانو نیز می تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند. این تزریق معمولا در مواردی که مفصل زانو به علت التهاب یا آسیب زانو درد می کند، انجام می شود. کورتون می تواند به صورت موقتی درد و مشکلات زانو را تسکین دهد، اما اثر آن معمولا موقت است و به طور دائمی برای درمان مفصل زانو توصیه نمی شود.

همچنین، در بعضی موارد دیگر نیز از روش های جایگزین برای جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می شود که بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک معالج ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. مهم است که قبل از انجام هر نوع جراحی یا تزریق، با پزشک معالج خود مشورت کنید و تمام جوانب مزایا و معایب آن را مورد بررسی قرار دهید.

سوالات متداول