بررسی شده توسط: دکتر نسیم غفوریان متخصص طب اورژانس
افسردگی بعد از زایمان چیست؟
افسردگی بعد از زایمان (postpartum depression) یکی از شایع ترین و رایج ترین بیماری‌هایی است که بانوان با آن روبرو می‌شوند. دلیل افسردگی پس از زایمان ناشی از تغییرات عاطفی، فیزیکی و رفتاری است که برخی از زنان در مدت زمان کوتاهی بعد از زایمان آن را تجربه می‌کنند. این افسردگی معمولا به صورت ناگهانی و تدریجی ایجاد می‌شود. اگر بعد از زایمان، مادر علائم افسردگی را در خود مشاهده کرد باید به پزشک مراجعه کند، زیرا ممکن است این علائم ماه‌ها طول کشیده و یا بدتر شود و بر افراد دیگر خانواده به خصوص پدر تاثیر بگذارد.
میزان شیوع
این بیماری اختلال نسبتا شایعی است و ۱۵ درصد خانم‌ها در طول زندگی ممکن است آن را تجربه کنند. به عبارتی از هر ۱۰۰ خانم باردار ۱۰ تا ۱۵ نفر ممکن است این اختلال را تجربه کنند.
علائم و نشانه های افسردگی پس از زایمان
بسیاری از مادران در هفته اول پس از زایمان احساس خستگی و استرس دارند که به آن اندوه پس از زایمان یا حالت موقت تغییر خلق و خو می‌گویند. این حالات معمولا دو هفته پس از زایمان برطرف می‌شوند. در صورتی که علائم به مدت ۲ هفته ادامه داشته باشند و شدت پیدا کنند به آن افسردگی پس از زایمان گفته می‌شود. رایج ترین علائم افسردگی پس از زایمان عبارتند از:
- احساس غم، اندوه و گریه بدون دلیل افزایش می‌یابد.
- میزان اشتها کاهش یا افزایش پیدا می‌کند.
- احساس درد، خستگی و کسالت نمایان می‌شود.
- خشم، اضطراب و زودرنجی افزایش می‌یابد.
- حافظه مادر در به یادآوری اتفاقات کاهش می‌یابد.
- تمرکز و توانایی در تصمیم گیری کم می‌شود.
- میزان علاقه مادر برای انجام امور عادی کاهش پیدا می‌کند.
- مادر شور و شوق اوایل زایمان را از دست می‌دهد.
- احساس گناه مادر نسبت به حالت افسردگی خود ایجاد می‌شود.
- حس نالایق بودن در نگه داری از نوزاد افزایش پیدا می‌کند.
- مادر از حضور در جمع اجتناب می‌کند.
- افکار منفی و آزاردهنده برای آسیب به خود و نوزاد افزایش می‌یابد.
- مادر ارتباط عاطفی خود با نوزاد را از دست داده و از او دوری می‌کند.
- میزان ساعات خواب افزایش یا کاهش می‌یابد.
اطلاعات بیشتر: همه چیز درباره بی خوابی
علل ایجاد افسردگی بعد از زایمان
پس از تولد نوزاد با کاهش چشمگیر هورمون‌ها (استروژن و پروژسترون) در بدن مادر، این بیماری به وجود می‌آید. برخی مواردی که باعث ایجاد افسردگی بعد از زایمان می‌شوند عبارتند از:
- بارداری برنامه ریزی نشده یا ناخواسته باشد.
- مادر حامی عاطفی همانند همسر، خانواده و دوستان را نداشته باشد.
- مادر با شریک جنسی خود رابطه عاطفی مناسبی نداشته باشد.
- حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان و سوگواری رخ دهد.
- مادر در بارداری قبلی خود دچار افسردگی پس از زایمان شده باشد.
- شخصی از اعضای خانواده دچار افسردگی یا سایر بیماری های خلقی باشد.
- زوجین مشکلات مالی داشته باشند.
- مادر در شیردهی به نوزاد با مشکل مواجه شود.
- در خصوص سلامتی یا نیازهای خاص نوزاد مشکلاتی وجود داشته باشد.
- مادر فرزند دوقلو، سه قلو یا چندقلو داشته باشد.
عوارض و خطرات افسردگی پس از زایمان
فردی که به افسردگی پس از زایمان دچار شده در صورتی که به موقع درمان خود را آغاز نکند، به سلامت روحی و روانی والدین، خانواده‌ها و نوزاد آسیب خواهد زد. هم‌چنین این فرد می‌تواند محیطی ناسالم و خطرناک برای اعضای خانواده به وجود آورد. بهتر است فردی که به این بیماری مبتلا شده است تا زمان بهبود کامل با فرزند خود تنها نباشد. عوارض و خطرات این بیماری عبارتند از:
- مادر از شیر دادن و لمس کردن نوزاد دوری می‌کند.
- افکار منفی در مادر افزایش می‌یابد. به طور مثال فکر می‌کند فرزند او در بیمارستان جابجا شده است.
- میزان توهم و هذیان در مادر افزایش می‌یابد.
- میزان گریه، اشتها، خواب و میزان رشد کودک با مشکل مواجه می‌شود.
- مادر انرژی کافی برای تامین نیازهای خود و نوزاد ندارد.
- اقدام به خودکشی در مادر افزایش می‌یابد.
برای درمان افسردگی پس از زایمان به کجا باید مراجعه کرد؟
بلافاصله پس از بروز اولین نشانه های افسردگی به پزشک زنان و زایمان مراجعه کنید. پزشک در مرحله اول معاینات بالینی انجام داده و در صورتی که این علائم را افسردگی تشخیص دهد شما را به پزشک مربوطه ارجاع خواهد داد. می‌توانید برای پیدا کردن بهترین پزشک زنان به سایت دکتر آسپرین مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: افزایش وزن طبیعی در دوران بارداری چقدر است؟
افسردگی پس از زایمان در پدران
افسردگی پس از زایمان فقط مربوط به مادران نمی‌شود. پدران نیز می‌توانند افسردگی مشابه همسر خود را تجربه کنند. طبق مطالعات انجام شده ۱۰ درصد از پدران با افسردگی بعد از تولد نوزاد مواجه می‌شوند. نشانه‌های افسردگی در پدران با تغییر در خلق و خو ، خستگی، تغییر در الگوی خواب، افزایش یا کاهش اشتها، اضطراب و غم ظاهر می‌شود. هم چنین نیمی از پدرانی که همسر آنها افسردگی بعد از زایمان را تجربه می‌کنند نیز ممکن است در عرض یک سال دچار افسردگی شوند.
درمان افسردگی بعد از زایمان
افسردگی بعد از زایمان برای زوجین ناراحت کننده و ترسناک است. خوشبختانه پشتیبانی و راهکارهای درمانی موثری برای رهایی از این بیماری در دسترس هستند. اگر خانمی فکر می‌کند که افسردگی پس از زایمان دارد باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده تا با شیوه درمان مناسب بهبودی خود را به دست آورد. روش های درمان این بیماری به شرح زیر است:
اطلاعات بیشتر: افسردگی چه تاثیری در زندگی روزمره افراد دارد؟
۱- روان درمانی
یکی از اولین و معمول ترین روش ها برای درمان افسردگی بعد از زایمان درمان‌های روانشناختی هستند که یکی از زیرمجموعه‌های آن “رفتار درمانی” است. هدف از انجام این شیوه مثبت اندیشی (تبدیل رفتار منفی به مثبت) بوده که ممکن است ۳ تا ۴ ماه زمان ببرد.
نوع دیگری از درمان‌های روانشناختی، درمان بین فردی بوده که در این روش مشکلات مربوط به بیمار، همسر، خانواده، دوستان و نحوه برخورد آنها شناسایی و بررسی می‌شود و پزشک با فرد دیگری از خانواده نیز گفتگو می‌کند. این روش نیز همانند روش رفتار درمانی ممکن است بین ۳ تا ۴ ماه طول بکشد.
۲- درمان با دارو
بیمار در صورتی که افسردگی متوسط یا شدید، عدم تمایل به درمان با روش روانشناختی، سابقه افسردگی یا افسردگی خفیف پس از زایمان را داشته باشد، پزشک برای او داروهای ضد افسردگی تجویز می‌کند. داروهای ضد افسردگی بین مواد شیمیایی موجود در مغز تعادل ایجاد کرده و به بهبودی خلق و خوی بیمار کمک شایانی می‌کنند. هم چنین این داروها باعث کاهش علائمی نظیر تحریک پذیری، عدم تمرکز و بی خوابی شده و برای داشتن رابطه مناسب مادر با نوزاد کمک کننده خواهد بود. تاثیر داروهای ضد افسردگی حداقل یک هفته پس از مصرف شروع می‌شود و بیمار پس از احساس بهبودی باید تا ۶ ماه آنها را ادامه دهد. توجه داشته باشید که بدون هماهنگی با پزشک و خودسرانه مصرف دارو را قطع نکنید چرا که در صورت قطع زود هنگام ممکن است افسردگی دوباره عود کند. داروهایی که تجویز می‌شوند شامل:
| مهارکننده های بازجذب سروتونین یا اس اس آر آی (SSRIs) | قرص های ضد افسردگی سه حلقه ای |
|
|
۳- هورمون درمانی
یکی از هورمون‌هایی که نقش بسیار پررنگی در میزان مبتلا شدن فرد به افسردگی پس از زایمان را دارد، “اکسی توسین” است. هر چقدر میزان این هورمون در بدن کاهش یابد، علائم افسردگی افزایش می‌یابند. به همین جهت پزشکان به آقایان توصیه می‌کنند که از هر نوع بحث و جدال به مدت ۶ ماه خودداری کنند و میزان حمایت، عشق، علاقه و کمک خود را افزایش دهند تا میزان این هورمون به حالت عادی برگشته و بروز نشانه های افسردگی در مادران به حداقل میزان خود برسد.
بیشتر مطالعه کنید: دیابت در دوران بارداری چه خطراتی دارد؟
۴- سایر روش های درمانی حمایتی
- داشتن ارتباط بیمار با همسر، دوستان نزدیک و صمیمی و خانواده‌ها
- انجام فعالیت‌های مورد علاقه و آرامش بخش مثل: پیاده روی، گوش دادن به موسیقی، خواندن کتاب و حمام گرم روزانه
- انجام ورزش های روزانه برای تقویت و تغییر روحیه
- داشتن استراحت کافی
- داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل
- درک بیمار توسط اطرافیان و انجام اقدامات حمایتی برای بیمار
- کمک کردن به بیمار در کارهای روزمره
۵- درمان سایکوز پس از زایمان
در برخی موارد ممکن است مادر علاوه بر افسردگی، علائم ناشی از روان پریشی یا سایکوز را تجربه کند. توهم، هذیان، فقدان بینش و اختلال در قضاوت از علائم رایج هستند. در چنین شرایطی، درمان شامل موارد زیر خواهد بود؛
- داروها: در این درمان از ترکیب داروها استفاده می‌شود مثل: تثبیت کننده های خلق، آنتی سایکوزها و بنزودیازپین‌ها.
- درمان الکتروشوک (ECT): در صورت شدید بودن افسردگی بعد از زایمان ممکن است بیمار به سایکوز بعد از زایمان دچار شود. در این مرحله و در صورت عدم جواب دهی درمان با دارو، ممکن است پزشک از ECT استفاده کند. این روش تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و پس از تزریق ریلکس کننده‌های عضلانی، از میان مغز جریان‌های الکتریکی کوچکی عبور داده می‌شود و تشنجی کوچک و عمدی در بیمار به وجود می‌آید. این روش با تغییر بیوشیمی مغز افسردگی را کاهش می‌دهد.
اختلالات مرتبط با افسردگی پس از زایمان
در صورتی که مادر با تشخیص پزشک به بیماری افسردگی پس از زایمان دچار شده باشد، ممکن است با سایر اختلالات نیز درگیر شود. این اختلالات عبارتند از:
- اختلالات اضطراب: مهم‌ترین انواع این اختلال شامل اختلال اضطراب عمومی، اضطراب اجتماعی، اختلال استرس پس از سانحه و اختلال وحشت می‌شود.
- وسواس فکری-عملی: به اختلالی گفته می‌شود که فرد در ذهن خود به طور مداوم تصویر و افکار ناپسند را مرور می‌کند. و این عمل میزان اضطراب و رفتارهای تکراری او را افزایش می‌دهد.
- سایکوز یا روان پریشی پس از زایمان: این اختلال ترکیبی از علائم دوقطبی و توهمات است. به طور مثال فرد در یک لحظه احساس شادی می‌کند و بعد بلافاصله احساس افسردگی دارد و یا میزان دیدن و شنیدن چیزهایی که وجود ندارند در او افزایش می یابد.
راه های جلوگیری از افسردگی بعد از زایمان
اقداماتی که برای پیشگیری از افسردگی پس از زایمان می‌توان انجام داد به شرح زیر است:
- در صورتی که سابقه افسردگی یا افسردگی پس از زایمان داشته‌اید، پیش از بارداری یا بلافاصله پس از بارداری به متخصص زنان و زایمان اطلاع دهید.
- پزشک پرسشنامه مربوط به غربالگری افسردگی را حین بارداری یا پس از زایمان از شما دریافت می‌کند تا از نزدیک علائم و نشانه‌های افسردگی را تحت نظر بگیرد. افسردگی خفیف می‌تواند توسط مشاوره یا روانشناس مدیریت شود. در موارد جدی داروهای ضد افسردگی، حتی حین بارداری تجویز می‌شوند.
- پزشک بلافاصله پس از زایمان برای تشخیص علائم و نشانه‌های افسردگی، چکاپ را توصیه می‌کند. اگر سابقه افسردگی بعد از زایمان داشته باشید، روانپزشک، روان درمانی را بعد از زایمان تجویز می‌کند.
بیشتر بخوانید: بارداری بعد سقط جنین
سخن آخر
افسردگی پس از زایمان یک بیماری رایج بوده و ممکن است هر مادری را درگیر کند. مادر هیچ نقشی در ایجاد این بیماری نداشته و اولین قدم با توجه به شدت افسردگی، مراجعه به روانشناس یا روانپزشک است. با آگاهی از علائم افسردگی، کمک و پشتیبانی همسر، خانواده و دوستان نزدیک می‌توانید این بیماری را مدیریت کنید.
