دیابت یک بیماری است که با افزایش سطح قند خون مشخص شده و منجر به آسیب به کلیه ها، سیستم عصبی، اختلال در بینایی و تاثیر بر وضعیت سیستم عصبی و عروقی می شود. دیابت انواع مختلفی دارد، می تواند هم جوانان را درگیر کند و هم با افزایش سن ایجاد شود. بسته به نوع بیماری، بیمار نیاز به درمان خاصی دارد که مبتنی بر تغییر سبک زندگی، انتخاب رژیم غذایی و داروها است. در این مقاله با دکتر آسپرین همراه شوید تا به بررسی دقیق قند خون و علائم آن بپردازیم.
دیابت چیست؟
دیابت یکی از مهم ترین مشکلات بهداشت جهانی است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان از آن رنج می برند.
این بیماری با اختلالات متابولیک متعدد مشخص می شود:
- تنظیم گلوکز
- متابولیسم پروتئین
- متابولیسم کربوهیدرات
- متابولیسم لیپید
- تعادل آب و نمک
- متابولیسم مواد معدنی
نقش اصلی در توسعه این بیماری، توسط انسولین (یک هورمون پروتئین پپتیدی پانکراس) ایفا می شود. انسولین مسئول حفظ سطح طبیعی گلوکز در خون و اطمینان از ورود آن به سلول های بافتی برای تغذیه آن ها است.
با قند خون ، فرآیندهای متابولیک با شکست مواجه می شوند. بسته به نوع بیماری، یا لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی کند یا بدن نسبت به آن بی پاسخ می شود. در نتیجه گلوکز به سلول ها نرسیده و در خون جمع می شوند و بافت ها گرسنگی انرژی را تجربه می کنند.
انواع دیابت
متخصصان غدد، انواع مختلفی از این بیماری را تشخیص می دهند، اما دیابت وابسته به انسولین (نوع I) و دیابت مستقل از انسولین (نوع II) شایع ترین هستند.
۱- دیابت نوع ۱:
در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله می کند. در نتیجه بدن توانایی تولید انسولین مورد نیاز خود را از دست می دهد. علت این نوع قند خون به طور کامل شناخته نشده است. این بیماری ممکن است در هر سنی در افراد رخ دهد، اما در کودکان یا نوجوانان شایع تر است.
افراد مبتلا به این نوع دیابت هر روز به انسولین نیاز دارند تا سطح گلوکز خون خود را کنترل کنند. بدون انسولین، یک فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ می تواند به سرعت به یک وضعیت تهدید کننده زندگی به نام “کتواسیدوز دیابتی” مبتلا شود که در صورت عدم درمان سریع و مناسب می تواند کشنده باشد. اما با درمان روزانه انسولین، پایش منظم قند خون، تغذیه سالم و حفظ یک سبک زندگی سالم، افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ می توانند زندگی طبیعی و سالمی داشته باشند.
بیشتر مطالعه کنید: دلیل کم کار شدن غده تیروئید چیست؟
۲- دیابت نوع ۲:
دیابت نوع ۲ شایع ترین نوع دیابت است. معمولا در بزرگسالان تشخیص داده می شود، اما به طور فزاینده ای در کودکان و نوجوانان نیز مشاهده شده است. در دیابت نوع ۲، بدن می تواند انسولین تولید کند، اما به انسولین مقاوم می شود، بنابراین انسولین به درستی کار نمی کند. با گذشت زمان، سطح انسولین می تواند بسیار پایین و بی اثر شود. هم مقاومت به انسولین و هم سطوح پایین انسولین منجر به افزایش سطح گلوکز خون در دیابت نوع ۲ می شود.
خلاف افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نیازی به مصرف روزانه انسولین ندارند. برای چنین افرادی کنترل بیماری شامل تغذیه مناسب متعادل، افزایش فعالیت بدنی، کنترل وزن و در صورت لزوم مصرف دارو می شود. انواع مختلفی از داروها (به شکل قرص) و هم چنین درمان های تزریقی از جمله انسولین وجود دارد که برای کمک به کنترل سطح گلوکز خون برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ طراحی شده است.
۳- پیش دیابت:
گاهی اوقات ممکن است سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی باشد، اما به اندازه ای بالا نباشد که با سطح دیابت مطابقت کند. این وضعیت “پیش دیابت” نامیده می شود و می تواند به دیابت نوع ۲ و بیماری های قلبی تبدیل شود.
اگر به شما گفته شده است که در معرض خطر ابتلا به دیابت یا پیش دیابت هستید، بدانید که می توانید اقداماتی را برای جلوگیری یا به تاخیر انداختن ابتلا به دیابت نوع ۲ انجام دهید. با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی، می توانید از بروز دیابت نوع ۲ و سایر عوارض آن، مانند بیماری قلبی در آینده جلوگیری کرده یا آن را به تاخیر بیندازید. هیچ وقت برای شروع دیر نیست.
اگر مبتلا به پیش دیابت هستید، حتما هر سال آزمایش دیابت بدهید. هم چنین توصیه هایی را برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ دنبال کنید: کاهش وزن، شروع ورزش، تغذیه سالم.
۴- دیابت بارداری:
دیابت دوران بارداری نوعی دیابت یا قند خون بالا است که برای اولین بار معمولا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری تشخیص داده می شود و از قبل دیابت نوع ۱ یا ۲ وجود ندارد.
نظارت بر سطح گلوکز خون و پیروی دقیق از دستورات پزشک به شما و جنین کمک می کند تا از عوارض مرتبط با قند خون دوران بارداری جلوگیری کنید. خبر خوب این است که گلوکز خون معمولا پس از زایمان به حالت عادی باز می گردد. با این حال، اگر دیابت بارداری داشته اید، احتمال عود آن در بارداری بعدی زیاد است. هم چنین خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده افزایش می دهد.
علائم دیابت
قند خون یک اختلال پنهان است. بنابراین، نتایج ممکن است شدید و قابل توجه نباشد. با این حال، اگر علائم آشکار به طور مداوم تکرار شوند، می توان آن را از علائم دیابت در نظر گرفت. این علائم شامل موارد زیر است:
- خشکی دهان و تشنگی شدید که با مصرف حداکثر ۱۰ لیتر مایعات در روز همراه است.
- تکرر و ازدیاد ادرار
- افزایش اشتها
- خارش پوست در برابر پس زمینه خشکی پوست و غشاهای مخاطی
- ضعف عمومی، خستگی در هنگام استرس فیزیکی و فکری
- گرفتگی شبانه عضلات پا
- کاهش دید
این نشانه ها می توانند مشخصه بیماری های دیگر باشند، بنابراین تشخیص دقیق مهم است. اگر علائم مشابه ظاهر شد، بلافاصله با یکی از متخصصین غدد دکتر آسپرین ملاقات کنید تا با بررسی دقیق و به موقع، روند درمان شروع شود.
علائم در مردان
علاوه بر علائم عمومی قند خون که به آن ها اشاره کردیم، مردان مبتلا به قند خون ، ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ
- قدرت عضلانی ضعیف
علائم در زنان
زنانی که به قند خون مبتلا هستند، ممکن است علائم زیر را دارا باشند:
- خشکی واژن
- عفونت های دستگاه ادراری
- عفونت های قارچی
- پوست خشک و خارش دار
علائم در کودکان
کودکان مبتلا به قند خون ممکن است به علائم زیر نیز دچار شوند:
- احساس تشنگی زیاد
- احساس خستگی
- شب ادراری
- خارش در ناحیه تناسلی و اطراف آن
- ضعیف شدن بینایی
- طولانی شدن بهبود زخم
- کاهش وزن غیرطبیعی
- دفع ادرار غیرطبیعی
- احساس گرسنگی
- زودرنج شدن
- تاری دید
علت دیابت
قند خون ممکن است به دلایل متعددی رخ دهد که در آن دریافت گلوکز، توسط فرد به سلول ها مختل شده و به افزایش محتوای آن در خون با ایجاد اختلالات متابولیکی متعدد، منجر می شود. صرف نظر از نوع بیماری، کارشناسان عوامل زیر را شناسایی کرده اند:
- استعداد ژنتیکی: اگر والدین یا بستگان نزدیک قند خون داشته باشند، خطر ابتلا به آن ۵ تا ۱۰ درصد افزایش می یابد.
- اضافه وزن و چاقی
- غلبه کربوهیدرات ها در غذا که منجر به نقض متابولیسم آنها می شود.
- بیماری های قلبی عروقی
- استرس مزمن همراه با فشار روانی یا فیزیکی: هورمون های آدرنال که در شرایط استرس زا ترشح می شوند، روند طبیعی فرآیندهای متابولیک را مختل می کنند.
- استفاده طولانی مدت از داروهایی که به دیابت کمک می کنند: گلوکوکورتیکوئیدها، دیورتیک ها، داروهای سیتوتوکسیک و غیره
لازم به ذکر است که در دیابت نوع ۱، علل متفاوت است. بیماران کمبود انسولین همراه با آسیب سلولی در جزایر لانگرهانس پانکراس دارند. به عنوان یک قاعده، این نوع بیماری ماهیت خود ایمنی مادرزادی دارد و در سنین جوانی رخ می دهد.
بیشتر بخوانید: دلیل پر کار شدن غده تیروئید چیست؟
عوارض دیابت
نقض متابولیسم کربوهیدرات، هیپرگلیسمی و هیپرانسولینمی در اندام های مختلف منعکس می شود. خطر اصلی قند خون آسیب به عروق میکرو و ماکرو است که بسیاری از آن ها به طور قابل توجهی کیفیت زندگی را کاهش می دهند و حتی می توانند منجر به مرگ شوند:
- رتینوپاتی دیابتی: آنوریسم مویرگ های شبکیه که منجر به جدا شدن آن می شود.
- نفروپاتی دیابتی: آسیب به گلومرول های کلیوی، که یکی از عوارض آن نارسایی کلیه است.
- نوروپاتی دیابتی: آسیب به نورون ها، منجر به اختلال عملکرد اعصاب (از درد تا آتروفی اندام ها) می شود.
- آترواسکلروز: منجر به آنژین صدری، انفارکتوس میوکارد، سکته مغزی یا بیماری شریانی محیطی می شود.
این بیماری هم چنین سیستم ایمنی را سرکوب کرده، باعث زخم پوست تا قانقاریا، تغییر شکل انگشتان دست و بیماری های متعدد مفاصل می شود. عدم درمان ضایعات شریان های محیطی اغلب منجر به قطع اندام تحتانی و سپسیس می شود.
چه کسانی در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند؟
بیماران مبتلا به اضافه وزن یا سندرم تخمدان پلی کیستیک و هم چنین افراد زیر بیش تر در معرض ابتلا به قند خون هستند:
- افراد بالای ۴۵ سال
- داشتن والدین مبتلا قند خون
- افراد مبتلا به فشار خون شریانی
- داشتن یک سبک زندگی بی تحرک
- محرومیت از شیردهی در نوزادی
- خوردن مقدار زیادی کربوهیدرات و چربی ساده
- مصرف سیگار
کمای دیابتی
۲۰ درصد از علل مرگ و میر بیماران دیابتی ناشی از کمای دیابتی است. در این حالت، فرد دچار وضعیتی اورژانسی شده و می تواند هم باعث افزایش قند خون و هم باعث کاهش قند خون شود. ۳ نوع کمای دیابتی وجود دارد:
۱- به علت خصوصیات کتواسیدوتیک نیاز حاد به انسولین (از جمله به دلیل عدم مصرف دارو):
- هیپرگلیسمی
- اسیدیته
- افزایش سطح اجسام کتون در ادرار
۲- کمبود انسولین هیپراسمولار کتواسیدوتیک همراه با کم آبی بدن:
- هیپرگلیسمی
- افزایش اسمولاریته پلاسما
- افزایش غلظت سدیم بدون تغییر تعادل اسید و باز
۳- هیپوگلیسمی مصرف بیش از حد انسولین یا حذف وعده های غذایی:
- هیپوگلیسمی
- گرسنگی سلولی
در همه موارد، بیماران نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.
بیشتر مطالعه کنید: غلظت خون چه درمانی دارد؟
تشخیص دیابت چگونه انجام می شود؟
اگر نتایج آزمایش گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی باشد، نشان دهنده قند خون است. اما برای روشن شدن تشخیص، متخصص غدد ممکن است موارد زیر را تجویز کند:
- آزمایش گلوکز ناشتا
- تست تحمل گلوکز خوراکی
- شیمی خون
- آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله
- آزمایش کلسترول (لیپوپروتئین های کل، چگالی بالا و چگالی کم)
- تعیین شاخص مقاومت به انسولین
علاوه بر آزمایش خون، ممکن است نیاز به آزمایش ادرار نیز باشد. پزشکان شاخص های اوره، اسید اوریک، کراتینین را نیز بررسی می کنند.
در صورت وجود علائم، بیمار باید برای جلوگیری از عوارض به متخصصین دیگر مراجعه کند. معمولا به متخصص قلب و متخصص چشم ارجاع داده می شوند.
درمان دیابت
روش های درمان به نوع بیماری بستگی دارد. اگرچه رهایی کامل از قند خون غیرممکن است، اما تسکین علائم و جلوگیری از عوارض کاملا ممکن خواهد بود. درمان به موقع بیماری و اطمینان از در دسترس بودن دارو برای بیماران از اهمیت بالایی برخوردار است.
برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱، انسولین حیاتی است. آنالوگ های آن (هومولین و دیگران) باید عملکرد سلول های بتا را دوباره پر کنند.
بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ به ندرت به انسولین نیاز دارند. آنها معمولا بیش از نیاز خود انسولین در بدن دارند و برای درمان داروهایی تجویز می شود که سطح قند خون را کاهش می‌دهند (به عنوان مثال، سیوفور) و هم چنین برای درمان تغییر سبک زندگی بسیار موثر است.
نقش تغذیه در دیابت
بخش اصلی مدیریت قند خون، تغذیه سالم است. در برخی موارد، تغییر رژیم غذایی می توان برای مدیریت این بیماری کارساز باشد. به طور مستقل برای هر نوع قند خون را بررسی می‌کنیم:
۱- دیابت نوع ۱
در دیابت نوع ۱ بر اساس انواع غذاهایی که مصرف می کنید، سطح قند خون افزایش یا کاهش می یابد. غذاهای نشاسته ای یا شیرین سطح قند خون شما را به سرعت افزایش داده و پروتئین و چربی باعث افزایش تدریجی بیش تر نیز می شوند.
پزشکان توصیه می کنند که مقدار کربوهیدرات هایی را که در روز مصرف می کنید را محدود کرده و باید مصرف کربوهیدرات خود را با دوزهای انسولین خود متعادل کنید.
۴- دیابت نوع ۲:
تغذیه مناسب هم می تواند به کنترل قند خون شما کمک کند و هم کاهش وزن اضافی را تسریع بخشد. برای دیابت نوع ۲ شمارش کربوهیدرات بخش مهمی از رژیم غذایی محسوب می شود. شما می توانید با کمک دکتر آسپرین با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا به شما برای تعیین میزان کربوهیدرات مجاز، کمک کند.
برای ثابت نگه داشتن سطح قند خون خود، سعی کنید در طول روز وعده های غذایی کوچک و سالم بخورید:
- میوه ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- پروتئین بدون چربی مانند مرغ و ماهی
- چربی های سالم مانند روغن زیتون و آجیل
دیابت و ورزش چه ارتباطی با هم دارند؟
ورزش در کنار رژیم غذایی و درمان، نقشی اساسی در مدیریت دیابت دارد. این موضوع برای همه نوع قند خون کارساز است.
فعالیت به سلول های شما کمک خواهد کرد تا بدن به انسولین واکنش نشان داده و سطح قند خون شما را کاهش دهد. فواید ورزش منظم:
- حفظ وزن سالم
- خطر ابتلا به عوارض سلامتی مرتبط با قند خون را کاهش می دهد.
- تقویت خلق و خو
- خواب بهتر
- بهبود حافظه
تمرینات مناسب برای قند خون عبارتند از:
- پیاده روی
- شنا کردن
- رقصیدن
- دوچرخه سواری
با پزشک خود در مورد راه های ایمن برای ورزش مشورت کنید. ممکن است لازم باشد اقداماتی مانند چک کردن قند خون قبل و بعد از تمرین و اطمینان از هیدراته ماندن بدن، انجام شود.
