دیالیز صفاقی چگونه انجام می شود

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis) یکی از روش های درمانی برای افرادی است که به دلایل نارسایی کلیه نیاز به تصفیه خون دارند. این روش از طریق استفاده از حفره شکم (صفاق) برای تصفیه خون و زدودن مواد زائد و اضافی از بدن انجام می شود. در واقع، در این روش غشای صفاق (غشایی که داخل شکم و دیواره شکم قرار دارد) به عنوان یک فیلتر برای تصفیه خون استفاده می شود.

دیالیز صفاقی یک فرآیند تصفیه خون است که از طریق ایجاد ارتباط با صفاق شکم (فضای خالی میان دیواره های شکم و ایجاد شده توسط بافت صفاقی) انجام می شود. در این روش، محلول دیالیز به داخل صفاق وارد می شود و مواد زائد و سموم از خون از طریق غشاهای صفاقی تصفیه می شوند.

در کل، یکی از گزینه های درمانی برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه است که توسط پزشکان تعیین می شود و بسته به وضعیت بیمار و مشاوره پزشکی، انتخاب می شود.

انواع دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis) دارای انواع مختلفی است که هر کدام با توجه به نیاز و شرایط بیمار ممکن است انتخاب شوند. انواع آن عبارتند از:

۱- دیالیز مداوم سیار (Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis – CAPD):

در این روش، بیمار به صورت دستی محلول دیالیز را به داخل حفره شکم خود تزریق می کند و پس از مدت زمانی (معمولا چند ساعت)، محلول را خارج می کند. این روش به صورت مداوم و بدون نیاز به دستگاه انجام می شود و بیمار می تواند فعالیت های روزمره خود را انجام دهد.

۲- دیالیز مداوم چرخه ای (Continuous Cycling Peritoneal Dialysis – CCPD):

در این روش، از یک دستگاه خودکار استفاده می شود که به طور خودکار محلول دیالیز را به داخل حفره شکم تزریق و خارج می کند. این روش معمولا در شب، زمانی که بیمار در حال خواب است، انجام می شود.

۳- دیالیز نوبتی (Intermittent Peritoneal Dialysis – IPD):

در این روش، دستگاهی به طور دوره ای محلول دیالیز را به حفره شکم تزریق می کند و پس از مدت زمانی آن را خارج می کند. این روش معمولا در بیمارستان ها و مراکز تخصیی دیالیز انجام می شود.

دیالیز صفاقی چگونه انجام می شود؟

مراحل انجام دیالیز صفاقی به صورت زیر است:

1. نصب کاتتر: برای انجام دیالیز صفاقی، ابتدا لازم است یک لوله انعقادی یا کاتتر به صورت جراحی از طریق بطن شکم وارد صفاق بیمار شود. این کاتتر دارای دو قسمت است؛ یک طرف به داخل صفاق و دیگر طرف به خارج بدن از طریق پوست خارج می شود.
2. تزریق محلول دیالیز: پس از نصب کاتتر، محلول دیالیزی که شامل مواد غذایی، الکترولیت ها و مایعات لازم است، به داخل شکم تزریق می شود. این محلول در معده خودجوش صفاق جمع می شود.
3. فرآیند نخورشیدی: محلول دیالیزی که به داخل شکم تزریق شده، از طریق غشاهای صفاقی با خون تعامل دارد. این فرآیند به نام “نخورشیدی” شناخته می شود. مواد زائد و سموم از خون از طریق غشاهای صفاقی به محلول دیالیز منتقل می شوند.
4. خروج محلول دیالیز: پس از مدت زمان مشخص (معمولا چند ساعت)، محلول دیالیز به همراه مواد زائد و سموم جمع آوری شده، از طریق کاتتر از داخل شکم خارج می شود و به مخزن جانبی خارجی منتقل می شود.
5. تعویض محلول دیالیز: پس از تخلیه محلول دیالیزی که استفاده شده، محلول دیالیز جدیدی به داخل شکم تزریق می شود تا فرآیند تصفیه ادامه یابد.
6. تکرار چرخه: این فرآیند به صورت مداوم و چند بار در روز (تا چندین بار) انجام می شود. بیمار می تواند خودکار یا با دستگاه های خودکار این فرآیند را انجام دهد.

این روش مناسب برای بیمارانی است که نمی توانند از دیالیز خونی استفاده کنند یا ترجیح می دهند در محیط خانگی دیالیز را انجام دهند.

مزایای انجام دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی دارای مزایایی است که آن را به یک روش جایگزین موثر در درمان نارسایی کلیه تبدیل کرده است. برخی از مزایای انجام آن عبارتند از:

1. انجام در محیط خانگی: امکان انجام دیالیز را بدون نیاز به مراجعه به مرکز دیالیز و در خانه فراهم می کند. این امر به بیماران اجازه می دهد تا به فرآیند دیالیز بدون تغییر روزانه در برنامه ها و زندگی شان ادامه دهند.
2. استقلال بیشتر: بیمارانی که دیالیز صفاقی انجام می دهند، به عملکرد دستگاه های خودکار یا دستی برای تغییر محلول دیالیز در خانه مشغول می شوند. این امکان را به آنها می دهد تا در تنظیم زمان بندی دیالیز و تطابق آن با زندگی روزمره خود، مستقل تر باشند.
3. کمترین تاثیر بر فعالیت های روزانه: بر روی فعالیت های روزمره بیماران نسبت به دیالیز خونی تاثیر کمتری دارد. بیماران می توانند در طول فرآیند دیالیز، فعالیت های خود را ادامه داده و به کارهای روزانه خود بپردازند.
4. عدم نیاز به محدودیت آب: در دیالیز صفاقی، محلول دیالیز به داخل شکم تزریق می شود و از طریق غشاهای صفاقی با خون تعامل می کند. این روش باعث می شود نیاز به محدودیت شدید در مصرف آب نسبت به دیالیز خونی کمتر شود.
5. کمترین تاثیر بر فشار خون: تغییرات فشار خون کمتر از دیالیز خونی است. این امر می تواند برای بیمارانی که با مشکلات و عوارض فشار خون بالا دست و پنجه نرم می کنند، اهمیت داشته باشد.
6. مناسب برای افراد مسن و کودکان: برای افراد مسن و کودکان مناسب است، زیرا به دلیل آسانی انجام و کمتر بودن تاثیرات جانبی، می تواند به آنها کمک کند تا به راحتی و با کیفیت بهتری زندگی کنند.

معایب روش درمانی دیالیز صفاقی

استفاده از روش درمانی دیالیز صفاقی نیز همچون سایر روش های درمانی دارای معایبی است که باید در نظر گرفته شوند. برخی از معایب دیالیز صفاقی عبارتند از:

1. خطر عفونت: وجود کاتتر در صفاق می تواند درب های ورود برای باکتری ها و میکروب ها باشد که باعث عفونت های محلی یا سیستمیک شوند. این امر نیازمند رعایت دقیق مراقبت های بهداشتی است.
2. مشکلات دریچه کاتتر: کاتتری که به داخل شکم وارد می شود، می تواند مشکلاتی مانند خروج از موقعیت مطلوب یا خراشیدگی در دیواره شکم ایجاد کند.
3. عدم تصفیه کامل: دیالیز صفاقی نسبت به دیالیز خونی تصفیه کمتری از مواد زائد انجام می دهد. این ممکن است باعث انباشت مواد زائد و سموم در بدن شود.
4. مشکلات محلول دیالیز: محلول دیالیز که به داخل شکم تزریق می شود، می تواند باعث مشکلات مانند تحریک شکم، احساس تورم و نفخ شود.
5. مشکلات پوستی: برخی بیماران ممکن است به علت تماس مکرر با محلول دیالیز و دیگر مواد، مشکلات پوستی مانند خشکی، خارش و التهاب پوست داشته باشند.
6. وابستگی به فرآیند: انجام دیالیز صفاقی نیازمند همکاری و تلاش بیمار است و اگر شخص نتواند به درستی مراقبت های لازم را انجام دهد، مشکلات جدی ممکن است ایجاد شود.
7. محدودیت فیزیکی: محلول دیالیز باید به داخل و خارج شکم تزریق و جمع آوری شود که ممکن است در برخی از فعالیت ها و مسائل فیزیکی محدودیت ایجاد کند.
8. مخاطرات پزشکی: همانند دیگر روش های درمانی، دیالیز صفاقی نیز به مخاطرات پزشکی مانند خطر عفونت، خطر ناشی از جراحی کاتتر، واکنش های آلرژیک و … می انجامد.

دیالیز صفاقی بهتر است یا خونی؟

انتخاب بین این دو روش به وابسته به وضعیت و نیازهای هر بیمار خاص است. دیالیز صفاقی به عنوان یک روش درمانی جایگزین کلیوی، مزایای خود را داراست. این روش از یک جراحی کوچک برای قرار دادن کاتتر در شکم استفاده می کند و محلول دیالیز به داخل صفاق وارد می شود تا مواد زائد از خون تصفیه شود. دیالیز صفاقی به بیماران امکان مهارت پیدا کردن درمان خود را می دهد و می تواند به عنوان روش درمانی خانگی انجام شود. از طرفی، دیالیز خونی که به صورت متداول تر است، توانایی تصفیه کامل تری از خون را دارد و ممکن است برای برخی بیماران موثرتر باشد. همچنین، دیالیز خونی به عنوان روشی موثرتری برای موارد شدیدتر نارسایی کلیه و درمان عاجل به کار می رود. انتخاب بین این دو روش باید با توجه به وضعیت عمومی بیمار، تحمل فیزیکی و توصیه های پزشک انجام شود.

بیشتر مطالعه کنید: تفسیر نتایج سونوگرافی کلیه چگونه است؟

عوامل موثر بر نحوه عملکرد دیالیز صفاقی

عوامل مختلفی بر نحوه عملکرد آن تاثیر می گذارند که این عوامل عبارتند از:

1. مقدار محلول دیالیز: مقدار محلول دیالیز وارد شده به صفاق بر تخلیه مواد زائد و سموم از خون تاثیر دارد. مقدار مناسب محلول دیالیز با توجه به نیازهای هر فرد تعیین می شود.
2. تعداد مبادلات روزانه: تعداد مبادلات روزانه، یعنی تعداد بارهایی که محلول دیالیز وارد و خارج می شود، نقش مهمی در تصفیه خون ایفا می کند.
3. مدت زمان باقی ماندن محلول دیالیز: طول مدتی که محلول دیالیز در داخل صفاق باقی می ماند نیز بر نحوه تخلیه مواد زائد تاثیر دارد.
4. غلظت قند محلول دیالیز: غلظت قند در محلول دیالیز نیز می تواند تاثیرگذار باشد و باید به طور دقیق تنظیم شود.
5. سرعت فیلتر مواد زائد توسط صفاق: نحوه سرعت فیلتر مواد زائد از خون به محلول دیالیز توسط صفاق نیز در اثر نحوه فشار داخل صفاق و ویژگی های آن تعیین می شود.

برای بررسی نحوه عملکرد این روش و اطمینان از بهینه سازی آن، پزشک معالج می تواند از آزمایشاتی مانند تست تعادل صفاقی (PET) و آزمایش کلیرانس استفاده کند. این آزمایشات به پزشک کمک می کنند تا تطابق مناسبی از فرآیند دیالیز با نیازهای هر بیمار داشته باشد و از کارایی و اثربخشی بهتر آن اطمینان حاصل کند.

توصیه هایی برای بهتر شدن عملکرد دیالیز صفاقی

برای بهبود عملکرد دیالیز صفاقی و حفظ وضعیت سلامتی، می توانید از توصیه های زیر پیروی کنید:

• مصرف داروها: هنگام انجام دیالیز صفاقی، پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل فشار خون و تحریک تولید گلبول قرمز تجویز کند. رعایت دقیق نسخه های داروها و دستورات پزشک بسیار مهم است.
• محدود کردن فعالیت بدنی: در طی فرآیند دیالیز صفاقی، ممکن است پزشک توصیه کند تا فعالیت بدنی خود را محدود کنید. این اقدام به کاهش استرس و فشار روی صفاق کمک می کند.
• رعایت رژیم غذایی: بیماران دیالیز صفاقی باید رژیم غذایی ویژه ای داشته باشند. با توجه به وزن، عملکرد کلیه باقی مانده، وضعیت پزشکی و دیگر شرایط، متخصصین تغذیه باید میزان مصرف مایعات، پروتئین، سدیم، فسفات و کالری را تنظیم کنند.
• مشورت با متخصص تغذیه: برای انطباق بهتر با رژیم غذایی مناسب، می توانید از کارشناسان تغذیه مشورت کنید. آنها می توانند بر اساس نیازها و شرایط شما، یک برنامه غذایی مناسب ایجاد کنند.
• رعایت مصرف مایعات: میزان مصرف مایعات در طول روز باید توسط پزشک تعیین شود. رعایت این مقدار بهبود کنترل مایعات بدن و جلوگیری از اضافه بار مایعات را تضمین می کند.
• پیگیری عوارض و نشانه ها: به هر تغییری در وضعیت سلامتی دقت کنید و در صورت بروز علائم ناشایسته به پزشک خود اطلاع دهید.
• رعایت دقیق مراقبت ها: همیشه رعایت مراقبت های بهداشتی مانند تمیزی لباس ها، مکان لوله ها و شیوه ورود محلول دیالیز بسیار مهم است.
• مراجعه منظم به پزشک و مشاوره: برنامه مراجعات منظم و تست های پزشکی را دقیقا پیروی کنید تا به بهترین نتیجه در دیالیز صفاقی دست یابید.

دیالیز صفاقی برای چه افرادی مناسب نیست؟

ممکن است این روش برای برخی افراد گزینه مناسبی نباشد. این افراد عبارتند از:

1. افرادی که به تازگی جراحی شکم داشته اند: افرادی که تازه جراحی شکم انجام داده اند، به دلیل احتمال وجود التهاب یا مشکلات دیگر، ممکن است برای دیالیز صفاقی مناسب نباشند.
2. وجود عفونت داخلی در منطقه شکم: هر گونه عفونت داخلی در منطقه شکم می تواند باعث مشکلات جدی در دیالیز صفاقی شود و در نتیجه این روش مناسب نباشد.
3. افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند: افرادی که به دلایل مختلف داروهایی مصرف می کنند که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند، ممکن است به خطرات بیشتری در مقابل عفونت ها در دیالیز صفاقی بیفتند.
4. وجود بیماری های بدخیمی یا دیورتیکول در منطقه شکم: وجود بیماری های بدخیمی (سرطان و …) یا دیورتیکول (پارگی یا تورم دیواره های دستگاه گوارشی) می تواند مانع انجام دیالیز صفاقی شود.
5. افراد با چاقی شدید: چاقی شدید ممکن است انجام دیالیز صفاقی را مشکل کند و در نتیجه برای این افراد ممکن است گزینه مناسبی نباشد.
6. ماه های آخر بارداری: در هفته های آخر بارداری، انجام دیالیز صفاقی به دلیل تغییرات شکم و محلول های دیالیز می تواند مشکلاتی ایجاد کند.
7. وجود استومی (باز کردن بخشی از شکم به سطح پوست) در منطقه شکم: وجود استومی می تواند انجام دیالیز صفاقی را تشویق نکند یا ممکن است مشکلاتی در انجام این روش به وجود آورد.

سوالات متداول